جواد مسعودی پژوهشگر و روزنامه نگار
نقد و بررسی راه‌های توسعه در ایران از دیدگاه برخی نظریه‌پردازان داخلی
گفتگو
بزرگنمایی:
سرویس اقتصادی - بحث توسعه اقتصادی یا همان اقتصاد توسعه در مفهوم آکادمیک درواقع برمی‌گردد به دوران بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای تازه استقلال‌یافته‌ای که به‌دنبال صنعتی شدن و جبران عقب‌ماندگی از قافله جهانی بودند. الگوهایی برای توسعه از سوی نظریه‌پردازان کشورهای سرمایه‌داری داده می‌شد و در مقابل این‌ها نظریه‌پردازانی هم از سوی بلوک شرق سوسیالیستی به‌عنوان الگوی توسعه سوسیالیستی ارائه می‌شد. به دنبال شکست این نظریه‌ها در کشورهای جهان سوم مباحث توسعه‌نیافتگی و نظریه توسعه‌نیافتگی مطرح شد. در این مباحث عمده بحث این بود که الگوهای ارائه‌شده درواقع نقشه راهی بود برای تشکیل کشورهای متروپل و پیرامون، چه در بلوک شرق و چه در بلوک غرب درواقع کشورهای جهان سوم جایگاهی بهتر از پیرامون نیافتند؛ و بدین‌سان صنعتی شدن آرزوی دست‌نیافتنی به نظر می‌رسید. همچنین مباحث توسعه‌نیافتگی ناظر بود به اینکه توسعه امری صرفاً اقتصادی نیست و شامل توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی و سیاسی به‌طور هم‌زمان است. بحث دلایل و چرایی این هم‌زمانی فرصت دیگری می‌طلبد. علی‌ایحال مباحث توسعه در طول زمان خود توسعه‌یافته و به‌عنوان علم اقتصاد توسعه در اقتصاد و توسعه فرهنگی و اجتماعی در جامعه‌شناسی و توسعه سیاسی در علوم سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی بسط یافت؛ و تعاریف این رشته بازنگری شدند. به‌هرحال تحولات جهانی و پدیده جهانی‌شدن جامعه اطلاعاتی و ... ابعاد دیگری به علم توسعه بخشیده است این سلسله مقالات به معنای موضع نشریه تلقی نمی‌شود و فقط به‌منظور آشنایی با این موضوعات ارائه میشود:
دولت و توسعه اقتصادی در ایران
دکتر غلامعباس مصلی نژاد (قومس،1384)
نویسنده در این کتاب به دنبال راهکارهای نیل به توسعه ازجمله توسعه اقتصادی در ایران در دهه 78-68 شمسی و همچنین موانع رسیدن به چنین توسعه‌ای است. مصلی نژاد با ارائه نظریات اندیشمندان مختلف خارجی و داخلی در خصوص توسعه ابتدا به این نتیجه می‌رسد که توسعه اقتصادی در یک کشور تنها در صورت ثبات و آرامش سیاسی (دموکراسی) و در کل از سوی دولت است که رخ خواهد داد.
مصلی نژاد برای استناد به اقدامات اصلاحی عباس میرزا و امیرکبیر، این دو تن را ازجمله رهبران اولیه نهضت نوسازی در ایران برمی‌شمارد. از منظر وی رضاشاه بعد از نهضت مشروطه اولین کسی بود که به نوسازی اقتصادی همت گماشت و پس‌ازآن محمدرضا شاه این روند نوسازی را در قالب برنامه‌های دولتی طی پنج برنامه عمرانی خصوصاً از سال 1332 به بعد به اجرا گذاشت. نویسنده در ادامه معتقد است که در دوران پس از انقلاب نیز روند نوسازی به دلیل وقوع جنگ هشت‌ساله عملاً با کندی مواجه شد.
مصلی نژاد با بیان اینکه دولت سازندگی علیرغم اجرای سیاست نوسازی و بازسازی که در دستور کار خود قرار داده بود، اما به دلیل عدم توجه به آزادی‌های بیان، عقیده، ایجاد تشکل، احزاب، مطبوعات و همچنین ایجاد تورم و توزیع ناعادلانه ثروت و درنهایت گسترش فقر که باعث افزایش شکاف‌های اجتماعی و طبقاتی و رشد مهاجرت از روستاها به شهرها شد، عملاً سیاست‌هایش با شکست مواجه شد و دلیل اصلی آن‌هم عدم توجه به توسعه سیاسی و دموکراسی بود.
نویسنده در ادامه با طرح این سؤال اصلی که علیرغم اینکه دولت نقش سیاست‌گذار، مجری و نظارت سیاست توسعه اقتصادی را بر عهده داشت، چرا در پیشبرد برنامه‌های اقتصادی با شکست مواجه شد؟ معتقد است: دولت در این دوره دارای ساختار متمرکز و ایدئولوژیک با ماهیتی سنتی بود و درعین‌حال میل به توسعه اقتصادی مقوله‌ای مدرن محسوب می‌شد و این تناقض بنیادین علت شکست برنامه‌های توسعه اقتصادی محسوب میشود؛ بنابراین می‌توان گفت که تضاد بین سنت و مدرنیسم سد راه توسعه در ایران بوده و امروزه نیز با درجاتی کمتر همچنان وجود دارد.
مصلی نژاد بعد از طرح چنین سؤال و پاسخی به این نتیجه می‌رسد که تحقق توسعه مستلزم اصلاح و ارتقاء ساختارهای سیاسی و اقتصادی به‌طور هم‌زمان و توأمان است. وی مهم‌ترین موانع رسیدن به توسعه را در هفت مقوله می‌بیند.
1- فقر
2- تورم
3- بیکاری
4- محرومیت‌های اجتماعی
5- فقدان آزادی‌های سیاسی
6- کمبود فرصت‌های اقتصادی
7- دخالت‌های مکرر دولت در زندگی خصوصی افراد
با این اوصاف نگاه مصلی نژاد به توسعه را باید نگاهی لیبرالیستی دانست که معتقد به کاهش دخالت دولت در امور خصوصی افراد ازجمله امور اقتصادی و همچنین توجه به مالکیت خصوصی است.
حزب اراده ملت ایران , حاما , افشین فرهانچی , احمد حکیمی پور , سوسیال دموکراسی , اصلاحات , اصلاح طلب , حسین اکبری بیرق , رحیم حمزه , پیام فیض , مسعود خادمی , زهره رحیمی