تاریخ احزاب

اول می، ۱۱ اردیبهشت به عنوان روز جهانی کارگر شناخته می شود، روزی برای دفاع از حقوق کارگر و خواسته های آنها که امروزه بیش از هر چیز در جامعه ما فقط ظاهر مادی و ریالی آن اهمیت یافته است و به سایر حقوق کارگر چندان توجهی نمی شود، یکی از مهمترین این خواسته ها، محدودیت ساعت کاری کارگران می باشد تا سایر نیازهای انسانی کارگران، استراحت و تفریح نیز تامین گردد.

بخش دوم مصاحبه اختصاصی ایشان با پایگاه خبری "صاحب دیوان" که با عنوان "شیدای موسیقی، استاد رضا رضوی" در ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ منتشر شده است را در این بخش میخوانیم.

استاد سیدرضا رضوی، آهنگساز، نوازنده و خواننده تبریزی روز گذشته، دوشنبه ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ درگذشت. سیدرضا رضوی سال ۱۳۳۹ در خیابان بهار تبریز متولد شد. استاد رضا رضوی به خاطر علاقه وافری که به موسیقی داشت از همان دوران کودکی و نوجوانی به صورت تجربی موسیقی و نواختن سازهای موسیقی را آغاز کرد و با گذشت زمان و کسب تجربه بیشتر و همچنین فراگیری علم موسیقی وارد عرصه آهنگسازی شد.

به‌ روزترین و رسمی‌ ترین سند مواضع یک حزب سیاسی را می‌ توان در پلتفرم، مرام ‌نامه آن دید. پلتفرم سندی است که اعتقادات و اهداف یک گروه، دسته و حزب سیاسی در آن منعکس می ‌شود و به اطلاع عموم می‌ رسد.

نهاد‌ مد‌نی به مفهوم نهاد‌های واسط میان مرد‌م و حاکمیت، مجموعه ‌ای متشکل از افراد‌ی هستند که با اراد‌ه و انتخاب خود‌ و مستقل از د‌ولت، تشکل‌ها، گروه‌ها و انجمن‌ها یا اعضای همگنی را تشکیل می‌د‌هند‌ و جامعه مدنی مجموعه ویژه‌ای از نهادهای مختلف غیر دولتی است که میتواند مانع از تسلط دولت بر جامعه و فعال ‌سازی سایر بخش‌های جامعه شود.

روزنامه اطلاعات در شماره ۱۲۴۷۸ خود به تاریخ ۱۶ دی ماه ۱۳۴۶ گزارشی به قلم سیما دبیر آشتیانی با عنوان «بانوان در وزارت امور خارجه؛ ایران فقط ۵ بانوی دیپلمات دارد» در خصوص وضعیت بانوان دیپلمات وزارت امور خارجه ایران منتشر می کند که متن کامل آن گزارش بازنویسی شده است و به همراه پاره ای مطالب تکمیلی برای علاقمندان به تاریخ دیپلماسی ایران بازنشر می شود.

بخش هفدهم: از زمان صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خ تا سال ۱۳۵۷ خ در مجموع ۲۴ دوره مجلس شورای ملی تشکیل شد که به دلایل مختلف کشور بی‌ مجلس می‌ ماند.نخستین دوره مجلس شورای ملی ایران در روز ۱۴ مهر ۱۲۸۵ / ۷ اکتبر ۱۹۰۶ میلادی به عنوان یکی از نخستین پارلمان‌های غیر اروپایی با ۱۵۶ نماینده -۶۰ نماینده از تهران و ۹۶ نماینده از دیگر ایالت‌های کشور- گشایش یافت و در تیرماه ۱۲۸۷ با حمله تیپ روس-ایرانی قزاق و بمباران ساختمان مجلس به تعطیلی کشیده شد.

بخش شانزدهم: پنجمین دوره مجلس شورای ملی در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۰۲ خورشیدی با سخنرانی محمدحسن میرزا -ولی‌عهد احمدشاه قاجار- گشایش یافت و در ۲۲ بهمن ۱۳۰۴ به کار خود پایان داد. می‌توان گفت مهم‌ ترین رخداد این دورۀ تغییر سلسه پادشاهی از خاندان قاجار به خاندان پهلوی بود.

کتاب «دانشکده های من» یک خودزندگی‌نامه است گرچه در این کتاب، احساسات و خاطرات نویسنده نقش کم‌رنگی در کتاب دارد. درمقابل، نویسنده بر زندگی، سرگذشت، فرازونشیب‌های زندگی خود تأکید می‌کند.در این کتاب که جنبه فکری آن بر جنبه داستانی آن می چربد،نویسنده، ماکسیم گورکی، جوانی خود را با ساده ترین زبان شرح می دهد و مسائل ضروری اجتماعی و فلسفی را مورد بحث قرار می دهد.

بخش پانزدهم: چهارمین دوره مجلس شورای ملی پس از حدود پنج سال وقفه در روز یکم تیرماه سال ۱۳۰۰ شمسی (۱۵ شوال ۱۳۳۹ قمری/۲۱ ژوئن ۱۹۲۱ میلادی) توسط احمدشاه قاجار گشایش یافت و در ۳۰ خرداد ۱۳۰۲ خورشیدی (۷ ذیقعده ۱۳۴۱ قمری/۲۰ ژوئن ۱۹۲۳) پایان یافت. در این مجلس مجموعا ۱۱۲ جلسه برگزار شد.

بخش چهاردهم: حزب کمونیست ایران، نخستین حزب با مرام کمونیستی در کشور به شمار می ‌رود. در نخستین سالهای سده چهاردهم، اندیشه‌ های سوسیال دموکرات ایران، متاثر از جنبش انقلابی روسیه پی‌ ریزی شد.

بخش سیزدهم: در این بخش می‌پردازیم به حزب اعتدالیون و انشعاباتی که در جریان اعتدالی رخ داده است.از فرقه اجتماعیون اعتدالیون به نام‌های اعتدالی و اعتدالیون نیز یاد شده‌است که در مقابل فرقه اجتماعیون عامیون قرار داشت. زمینه تشکیل این حزب، به فعالیت گروه میانه‌رو در دوره اول مجلس شورای ملی (۱۳۲۴- ۱۳۲۶) بازمی‌گردد، ولی در عمل پیش از گشایش مجلس دوم، با هدف مقابله با اقدامات رادیکال حزب دموکرات تشکیل شد.

بخش دوازدهم: در بخش دوازدهم تاریخ احزاب سیاسی ایران ابتدا می‌پردازیم به گروه سیاسی هیئت علمیه در مجلس سوم و سپس نگاهی داریم به انجمن مقدس ملی در اصفهان. یکی از گروه‌های فعال در دور سوم مجلس شورای ملی (۱۲۹۳-۱۲۹۴) هیئت علمیه به رهبری سید حسن مدرس بود. گفته شده‌است که این گروه خود را حزب در نظر نمی‌گرفت و برای مقابله با حزب دموکرات ایجاد شده بود.

بخش یازدهم: در بخش نهم و دهم این نوشتار در مورد تشکیل مجلس دوم مشروطه و جناح بندی احزاب در آن صحبت کردیم. در این شماره می‌پردازیم به مجلس سوم. سومین دور مجلس شورای ملی نیز پس از سه سال وقفه در تاریخ ۱۴ آذر ۱۲۹۳ خورشیدی برابر با ۱۷ محرم ۱۳۳۳ قمری توسط احمد شاه قاجار افتتاح گردید. دوره سوم مجلس شورای ملی به علت شروع جنگ جهانی اول بیش از یک سال دوام نیافت و در تاریخ ۲۱ آبان ۱۲۹۴ پایان یافت.

بخش دهم: حزب دموکرات در مجلس دوم مشروطه. در بخش نهم این نوشتار در مورد تشکیل مجلس دوم مشروطه و جناح بندی احزاب در آن صحبت کردیم. در این شماره میپردازیم به حزب یا فرقه دموکرات و نقش کلیدی آن در مجلس دوم.

بخش نهم: در بخش های قبلی این نوشتار بعد از تعاریف و مقدمات و شیوه نزج گیری احزاب در ایران به بحث احزاب در دوران مشروطه پرداختیم. اینک در این بخش میپردازیم به نحوه شکل گیری مجلس دوم مشروطه و احزاب موجود در آن

بخش هشتم: فدراسیون انقلابی ارمنی یا داشناکسیون یکی از احزاب قومی بود که در اوج تحولات منتهی به مشروطیت در ایران نقشی پررنگ بازی کرد. در ایران اغلب نام این حزب به اختصار داشناکسوتیون و اعضای آن را داشناک نامیده می‌شوند. اما در ارمنستان لفظ «فدراسیون» برای شناخت آن کافی است. داشناکسیون را سه جوان ارمنی به نام‌های کریستوف میکاییلیان، استپان زوریان، و سایمون زاواریان در سال ۱۸۹۰ در شهر تفلیس بنیاد نهاده شد. ناسیونالیزم ارمنی، سوسیال دموکراسی، سوسیالیزم انقلابی ایده‌های محوری شکل‌گیری داشناکسیون بود و در استقلال ارمنستان در سال ۱۹۱۸ و بازیابی استقلال آن در ۱۹۹۱ نقش مهمی ایفا کرد. این حزب هنوز نیز در ارمنستان در مجلس‌های محلی و ملی صاحب کرسی است. هم‌چنین در کشورهای لبنان و جمهوری قره باغ نیز فعال است.

بخش هفتم: ستار نام چند کمیته سرّی و مبارزاتی عهد مشروطه بود که به‌افتخار ستارخان نام‌گذاری شده بودند. مهم‌ترین آن‌ها، محفلی سری بود که میرزا کریم‌خان رشتی در نیمه سال ۱۳۲۶ق در رشت بنیاد گذاشت.

بخش ششم: پایان دوره یکم مجلس شورای ملی و آغاز انسداد سیاسی /قبل از پایان عمر مجلس اول شورا، این مجلس توسط نظامیان تحت امر محمدعلی شاه به توپ بسته شد و فعالیت احزاب و فعالین سیاسی آن به پایان رسید. در این بخش میپردازیم به وقایع ماه آخر مجلس و سرنوشت فعالین سیاسی مشروطه خواه.

بخش پنجم: احزاب در دوره یکم مجلس شورای ملی. همان گونه که گفته شد شد انتخابات مجلس یکم شورای ملی حزبی نیز نبود و پس از تشکیل مجلس بود که احزابی داخل مجلس شکل گرفتند. ۲۶% از نمایندگان مجلس دوره یکم را بزرگان اصناف، ۲۰% را روحانیت، و ۱۵% را بازرگانان تشکیل می‌دادند.

بخش چهارم: انقلاب مشروطه و مجلس اول. با حادث شدن انقلاب مشروطه و تشکیل اولین دوره مجلس شورای ملی، احزاب نیز در ایران پا گرفتند و شکوفا شدند. در این بخش زمینه های شکل گیری انقلاب مشروطه و عملکرد اولین دوره مجلس مشروطه بررسی میگردد. همچنین نگاهی انداخته میشود به روزنامه صوراسرافیل مشهورترین روزنامه زمان مشروطه.

بخش سوم: جوانه زدن احزاب در ایران: ورود مفهوم حزب به ایران را نمی‌توان جدای از ورود مدرنیته (غربگرایی) به ایران بررسی کرد. آن‌چه که ابتدا در مورد شناخت احزاب و تفکر حزبی در ایران اهمیت دارد این است که ابتدا بررسی کنیم مدرنیته چه طور وارد ایران شد.

بخش دوم؛ احزاب در قفقاز و عثمانی: برای شناخت احزاب سیاسی ایران لازم است که ابتدا نگاهی داشته باشیم به وضعیت احزاب در مناطق پیرامونی ایران. به‌علت ارتباط بیشتر این مناطق با اروپا که مهد احزاب امروزی است، تشکیلات سیاسی حزبی در آن‌ها زودتر از ایران شکل گرفته است و از این جهت تأثیر مهمی بر نحوه شکل‌گیری احزاب در ایران داشته‌اند. ازاین‌رو در این بخش می‌پردازیم به وضعیت احزاب در مناطق قفقاز و امپراتوری عثمانی.

بخش اول؛ مفاهیم و اصطلاحات: برای ورود به حوزه احزاب سیاسی در ابتدا لازم است که بعضی تعاریف و اصطلاحات پرکاربرد در این حوزه دانش مورد تعریف قرار گیرند. اصلاحاتی نظیر حزب، مرام نامه، اساسنامه، بیانیه یا مانیفست، منشور اخلاقی، نظام نامه و .. از این جمله میباشند. در بخش اول این کتاب ما به تعریف ساده این اصطلاحات میپردازیم.