بزرگنمایی:

زهرا زمانی 

برنامه‌ریزی شهری در ایران با ساختاری چند لایه و متشکل از نهادهای تصمیم‌ساز، تصمیم‌گیر و اجرایی همراه است. نهادهای تهیه‌کننده یا تصمیم‌ساز که مسئول اصلی تدوین طرح‌ها و سیاست‌های شهری هستند، اغلب تحت نظر وزارت راه و شهرسازی فعالیت می‌کنند. این وزارتخانه با مطالعه و تدوین برنامه‌ها در زمینه مسکن، حمل‌ونقل و دیگر حوزه‌های شهری نقش کلیدی دارد. در گام بعدی، نهادهای تصمیم‌گیر، همچون شورای عالی معماری و شهرسازی ایران، وظیفه تصویب طرح‌ها و سیاست‌ها را دارند. این شورا به عنوان نهادی بین‌بخشی، طرح‌های ارائه شده توسط وزارت راه و شهرسازی و سایر نهادها را بررسی کرده و در صورت نیاز، اصلاحاتی بر آن‌ها اعمال می‌کند تا با نیازهای شهری سازگار باشد. در نهایت، نهادهای اجرایی مانند شهرداری و شورای شهر، مسئولیت پیاده‌سازی و نظارت بر اجرای این طرح‌ها را برعهده دارند و از طریق تعامل با مردم و سایر نهادها، سیاست‌های تعیین‌شده را به واقعیت نزدیک می‌کنند.

شورای عالی معماری و شهرسازی ایران
شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به‌عنوان نهادی کلیدی در فرآیند برنامه‌ریزی شهری، از اواسط قرن بیستم نقش مهمی در تصویب و نظارت بر اجرای طرح‌های شهری ایفا کرده است. این شورا با هدف ارتقاء کیفیت ساخت و سازها، حفاظت از میراث معماری و سامان‌دهی فضای شهری، دستورالعمل‌ها و طرح‌های کلان را تدوین و تصویب می‌کند. سیاست‌ها و مقرراتی که توسط این شورا تصویب می‌شود، به عنوان راهنمایی برای مدیریت شهری و نهادهای اجرایی در نظر گرفته می‌شود و سعی دارد استانداردهای معماری و شهرسازی را در سراسر کشور یکسان‌سازی کند.

پیشینه مدیریت شهری ایران و چالش‌های آن
مدیریت شهری در ایران دارای پیشینه‌ای طولانی است که به سال 1286 و تصویب قانون بلدیه بازمی‌گردد. با این حال، ساختار مدیریت شهری در ایران در طول زمان متفرق و بین نهادهای مختلف توزیع شده است. این پراکندگی باعث عدم انسجام و افزایش هزینه‌های سازمانی شده و هماهنگی میان نهادها را دشوار کرده است. اجزای اصلی مدیریت شهری در ایران شامل شورا و شهرداری است، اما به دلیل کمبود ساختار یکپارچه و کارآمد، هنوز چالش‌های زیادی در رسیدن به اهداف توسعه پایدار شهری وجود دارد.

انواع مدل‌های مدیریت شهری
مدیریت شهری در کشورهای مختلف با توجه به ساختار حکومتی و نیازهای محلی متفاوت است. در ایران، سیستم شورا-شهرداری که مشابه سیستم‌های موجود در بسیاری از کشورهاست، پیاده شده است. از مدل‌های متداول مدیریت شهری در سطح بین‌المللی می‌توان به مدل شورا-شهردار اشاره کرد. این مدل به دو نوع «شورا-شهردار ضعیف» و «شورا-شهردار قوی» تقسیم می‌شود. در مدل شورا-مدیر شهر، که یکی از متداول‌ترین مدل‌های جهانی است، شورا با رای مردم انتخاب می‌شود و شهردار توسط شورا منصوب می‌شود. همچنین مدل کمیسیونی که در آن اعضای کمیسیون مسئولیت‌های اجرایی را برعهده دارند و مدل گردهمایی‌های باز که در شهرهای کوچک زیر 1000 نفر رایج است، از دیگر مدل‌های موجود به‌شمار می‌روند.

طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری در ایران
برنامه‌ریزی و توسعه شهری در ایران در سه سطح کلان، میانی و خرد انجام می‌شود. طرح‌های سطح کلان که در سطح ملی اجرا می‌شوند، شامل آمایش سرزمین و برنامه کالبدی ملی هستند. آمایش سرزمین استراتژی‌های کلان اقتصادی و توزیع جمعیت را تنظیم می‌کند و برنامه کالبدی ملی به ایجاد نظام شبکه شهری می‌پردازد. در سطح میانی، طرح‌هایی مانند برنامه کالبدی منطقه‌ای و برنامه جامع ناحیه‌ای تنظیم می‌شوند که به سیاست‌گذاری برای سلسله مراتب شهرها و روستاها در قلمرو مناطق می‌پردازند. همچنین برنامه مجموعه شهری برای هماهنگ‌سازی مدیریت در سطح مجموعه‌های شهری به کار می‌رود.
در سطح خرد، برنامه‌ها و طرح‌هایی نظیر طرح جامع شهری و طرح تفصیلی اجرا می‌شوند. طرح جامع به تدوین سیاست‌های کلان کالبدی شهر می‌پردازد که شامل حوزه‌هایی چون مسکن، خدمات عمومی و شبکه حمل‌ونقل است. طرح تفصیلی، به تعیین دقیق استراتژی‌های طرح جامع پرداخته و جزئیات اجرایی آن را مشخص می‌کند. سایر طرح‌های این سطح شامل طرح‌های موضوعی و موضعی مانند نوسازی بافت فرسوده و طرح‌های آماده‌سازی زمین برای توسعه‌های جدید هستند.