بزرگنمایی:

زهرا زمانی 

شوراهای اسلامی شهر و روستا از مهم‌ترین نهادهای محلی هستند که نقش بسزایی در مدیریت و نظارت بر امور شهری دارند. شوراها با هدف جذب مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های عمرانی و خدماتی، بهبود شرایط زیستی و توسعه شهرها و روستاها تشکیل شده‌اند. این نهادها بر اساس اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران شکل گرفته‌اند و با داشتن اختیارات محدود اما مهم، وظیفه دارند ضمن همگام‌سازی برنامه‌های شهری با نیازهای واقعی شهروندان، از بروز تبعیض جلوگیری کنند.

شکل‌گیری شورا و اصول قانون اساسی مرتبط با شوراها
شکل‌گیری شوراهای اسلامی مبتنی بر اصولی از قانون اساسی ایران است که چارچوب کلی فعالیت و مسئولیت‌های این نهادها را مشخص می‌کند. از جمله اصول مهم قانون اساسی در این زمینه، می‌توان به اصل 101 اشاره کرد که تشکیل شورای عالی استان‌ها را برای هماهنگ‌سازی برنامه‌های عمرانی و رفاهی در سطح کشور و نظارت بر اجرای آن‌ها الزامی می‌داند. به همین ترتیب، اصل 103 قانون اساسی مقامات محلی، از استانداران گرفته تا فرمانداران، را موظف به رعایت مصوبات شوراها در چارچوب اختیارات تعیین‌شده می‌داند.
همچنین، اصل 105 قانون اساسی، محدودیت‌هایی برای شوراها وضع کرده است و شوراها را از اتخاذ تصمیماتی که مغایر با موازین اسلامی و قوانین کشور باشد، منع می‌کند. این اصل تأکید دارد که تصمیمات شوراها باید در چارچوب قوانین کشور باشد و خارج از این چارچوب اعتبار ندارد. اصل 106 نیز به موضوع انحلال شوراها پرداخته و مقرر می‌کند که شوراها تنها در صورت انحراف از وظایف قانونی می‌توانند منحل شوند. تشخیص انحراف شوراها بر عهده مراجع قانونی است و شوراها در صورت اعتراض، حق شکایت به دادگاه‌های صالح را دارند.

نقش شوراها در مدیریت شهری و حل اختلافات
با توجه به گستردگی وظایف شوراهای اسلامی، برخی مسائل و اختلافات ممکن است در مسیر انجام وظایف این نهادها به وجود آید. در چنین مواردی، هیئت‌های حل اختلاف در سطح شهرستان و هیئت حل اختلاف مرکزی در وزارت کشور به عنوان مراجع میانجی، اختلافات احتمالی میان شورا و سایر نهادها را بررسی و حل و فصل می‌کنند. این هیئت‌ها با توجه به حساسیت نقش شوراها در مدیریت شهری و حفظ انسجام در اداره شهرها، سعی می‌کنند ضمن حمایت از حقوق شوراها، موازین قانونی را رعایت کنند و تصمیم‌گیری‌های شوراها را در چارچوب اصول قانونی تسهیل کنند.

تعداد اعضای شورای شهر بر اساس جمعیت شهری
تعداد اعضای اصلی و علی‌البدل شورای شهرها بر اساس جمعیت هر شهر تعیین می‌شود. این امر به شوراها اجازه می‌دهد تا با توجه به نیازها و پیچیدگی‌های مدیریتی مختلف، ظرفیت بیشتری برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری داشته باشند. بر اساس قانون تشکیلات، وظایف و انتخاب شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، تعداد اعضای شورا در شهرهای کوچک تا 50 هزار نفر، شامل 5 نفر عضو اصلی و 3 نفر علی‌البدل است. این تعداد با افزایش جمعیت شهرها، به نسبت نیازها و چالش‌های مدیریتی آن‌ها افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، در شهرهایی با جمعیت 500 هزار تا یک میلیون نفر، 11 نفر عضو اصلی و 7 نفر عضو علی‌البدل انتخاب می‌شوند. شهر تهران، به عنوان بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر کشور، دارای 21 نفر عضو اصلی و 11 نفر عضو علی‌البدل است. این تنوع در تعداد اعضای شورا بر اساس جمعیت، به شوراها امکان می‌دهد تا با توان بیشتری به نیازهای جامعه محلی پاسخ دهند و تعامل موثرتری با شهروندان داشته باشند.

نقش شوراها در بهبود مدیریت شهری
شوراها با ایفای نقش خود به عنوان واسطه بین مردم و مدیریت شهری، به بهبود کیفیت خدمات عمومی، حفظ حقوق شهروندان و توسعه پایدار کمک می‌کنند. این نهادها، ضمن تنظیم سیاست‌های شهری و تصویب برنامه‌های عمرانی و رفاهی، بر اجرای هماهنگ و کارآمد پروژه‌های شهری نظارت دارند. تصمیم‌گیری‌های شوراها در زمینه‌هایی همچون بهداشت و درمان، حمل و نقل عمومی، فضای سبز، زیرساخت‌های شهری و سایر خدمات، به صورت مستقیم بر زندگی شهروندان تأثیر می‌گذارد. همچنین شوراها با ارتباط نزدیک با مردم و آگاهی از نیازها و دغدغه‌های آن‌ها، در راستای تحقق عدالت و جلوگیری از تبعیض در ارائه خدمات شهری تلاش می‌کنند.