بهزاد میقانی
کاهش جمعیت گنجشکان در بسیاری از نقاط جهان، از جمله ایران، یک پدیده نگران‌کننده است. این پرندگان که زمانی در شهرها و روستاها به‌وفور دیده می‌شدند، اکنون به طرز محسوسی کمتر شده‌اند. اما چه عواملی باعث این کاهش شده است؟
1. تخریب زیستگاه‌ها
گنجشکان برای بقا به فضاهای سبز، درختان و ساختمان‌های قدیمی برای لانه‌سازی نیاز دارند. توسعه شهری، قطع درختان، و تغییر معماری ساختمان‌ها باعث کاهش مکان‌های مناسب برای آشیانه‌سازی آنها شده است.
2. آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی
آلودگی ناشی از خودروها و کارخانه‌ها کیفیت هوا را کاهش داده و بر سلامت پرندگان اثر منفی گذاشته است. تغییرات اقلیمی نیز موجب کاهش منابع غذایی طبیعی آنها مانند حشرات شده است.
3. کاهش منابع غذایی
افزایش مصرف سموم شیمیایی در کشاورزی، باعث کاهش جمعیت حشرات، که منبع اصلی تغذیه جوجه‌های گنجشک است، شده است. علاوه بر این، تغییر رژیم غذایی انسان‌ها و کاهش خرده‌های نان و دانه در سطح شهر، باعث کمبود غذا برای گنجشکان شده است.
4. آلودگی صوتی
سر و صدای زیاد ناشی از ماشین‌ها، کارگاه‌ها و ساخت‌وسازها، ارتباطات صوتی گنجشکان را مختل کرده و موجب استرس آنها می‌شود.
5. شکار و رقابت با سایر گونه‌ها
در برخی مناطق، گنجشکان مورد شکار قرار می‌گیرند. علاوه بر این، پرندگان مهاجر و گونه‌های جدیدی که به محیط‌های شهری اضافه شده‌اند، ممکن است باعث کاهش منابع غذایی و رقابت شدید شوند.
برخی از پرندگانی که می‌توانند به عنوان رقیب گنجشکان در شهرها و مناطق روستایی مطرح شوند، شامل موارد زیر هستند:
1. کبک‌ها و قمری‌ها
این پرندگان به دلیل جثه بزرگ‌تر و قدرت بیشتر، در برخی مناطق منابع غذایی را تصاحب می‌کنند.
همچنین در رقابت بر سر لانه‌های مناسب، می‌توانند مزیت بیشتری نسبت به گنجشکان داشته باشند.
2. کلاغ‌ها و زاغ‌ها
کلاغ‌ها و زاغ‌ها نه‌تنها در یافتن غذا مهارت بالایی دارند، بلکه می‌توانند جوجه‌های گنجشک را شکار کنند.
هوش بالای این پرندگان باعث شده که در محیط‌های شهری بیشتر رشد کنند و به یک تهدید جدی برای گنجشکان تبدیل شوند.
3. مرغ مینا (مرغ مقلد)
مرغ‌های مینا پرندگان مهاجمی هستند که به شدت بر سر قلمرو، غذا و لانه با گنجشکان رقابت می‌کنند.در برخی مناطق، حضور این پرندگان باعث کاهش جمعیت گنجشکان شده است.
4. کبوترها
کبوترها در شهرها به راحتی به منابع غذایی بیشتری دسترسی دارند و اغلب سهم بیشتری از دانه‌های موجود در خیابان‌ها و پارک‌ها را تصاحب می‌کنند.به دلیل جثه بزرگ‌تر، گنجشکان معمولاً توان رقابت با آنها را ندارند.
5. سارها
سارها به‌صورت گروهی حرکت می‌کنند و هنگام تغذیه از منابع طبیعی و حتی لانه‌سازی، رقابت شدیدی با گنجشکان دارند.
این پرندگان به دلیل قدرت تطبیق‌پذیری بالا، می‌توانند برتری پیدا کنند.
6. پرندگان شکاری کوچک (مثل دلیجه و شاهین)
این پرندگان مستقیماً شکارچی گنجشکان هستند و می‌توانند باعث کاهش جمعیت آنها شوند.
افزایش تعداد این شکارچیان به دلیل تغییرات اکوسیستم، خطر جدی برای گنجشکان ایجاد کرده است.
در کنار عوامل انسانی مثل آلودگی، تخریب زیستگاه و کاهش منابع غذایی، رقابت با این پرندگان نیز یکی از دلایل کاهش جمعیت گنجشکان است. آیا در منطقه شما هم حضور این رقبا را مشاهده کرده‌اید؟
چطور می‌توان به بازگشت گنجشکان کمک کرد؟
*ایجاد فضای سبز و کاشت درختان و بوته‌ها
*استفاده کمتر از سموم شیمیایی در کشاورزی و باغداری
*قرار دادن دانه و آب در مکان‌های امن برای پرندگان
*ساخت لانه‌های مصنوعی در بالکن‌ها و حیاط‌ها
*کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، به‌ویژه آلودگی صوتی و هوا
جمع‌بندی
گنجشکان نه‌تنها زیبایی و نشاط را به شهرها و روستاها می‌آورند، بلکه در کنترل آفات نیز نقش مهمی دارند. تلاش برای حفظ این پرندگان کوچک، گامی مهم در جهت حفظ تعادل محیط‌زیست است.