متن جستارگشایی
افغانستانی‌ها در ایران به آن دسته از مهاجران و پناه‌جویانی گفته می‌شود که در پی جنگ‌های طولانی، نا امنی و نبود اشتغال در افغانستان به کشور ایران مهاجرت کرده‌اند.
بیشتر مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران در سال‌های جنگ ایران و عراق و هم‌زمان با جنگ‌های داخلی افغانستان اتفاق افتاد. سید روح‌الله خمینی رهبر وقت جمهوری اسلامی ایران دستور داد مرزها برای ورود مهاجران افغانستانی باز شود و بسیج و ارگان تازه تأسیس سپاه پاسداران را دستور داد تا با افغانستانی‌های مهاجر همکاری کنند. به تدریج حدود سه میلیون افغانستانی وارد ایران شدند. بسیاری از این مهاجران که در دهه‌های پیشین به ایران مهاجرت کرده بودند در بخش‌های اقتصادی مشغول به کار شدند.
احمد وحیدی، وزیر کشور، در حاشیه جلسه هیئت دولت در 5 مهر 1402، تعداد اتباع افغانستانی در ایران را 5 میلیون نفر اعلام کرد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه وقت نیز در آیین گرامیداشت روز دانشجو در 19 آذرماه در جمع دانشجویان دانشگاه تهران تعداد مهاجران افغانستانی در ایران را 5 میلیون نفر اعلام کرد. 
همچنین در 11 اردیبهشت 1403،‌ استاندار تهران از حضور 50 درصد از اتباع کل کشور در استان تهران خبر داد.
در 21 بهمن ماه 1402، مرزبانان هنگ مرزی تایباد اعلام کردند که طی 15 روز اول بهمن‌ماه جاری 20 هزار نفر از اتباع کشور افغانستان را که در داخل کشور حضور داشتند از طریق مرز دوغارون اخراج و تحویل نماینده کشور افغانستان دادند.
رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش وقت نیز در مجتمع امیر کمندی شهرستان بهارستان در آئین بازگشایی مدارس در نخستین روز سال تحصیلی 1403-1402، خبر از تحصیل 600 هزار دانش‌آموز اتباع در مدارس ایرانی داد.
*****
آمار هایی که در اینترنت است اشتباه است و طبق آمار رسمی 2میلیون و 100 هزار نفر افغانستانی رسمی در ایران است و چیزی حدود 8میلیون هم افغانستانی غیر رسمی در ایران است. سرجمع 10 میلیون افغانستانی در ایران وجود دارد که بنظر منطقی می‌آید.
دو جبهه الان در ایران وجود دارد در برابر افغانستانی‌ها:
-1طی یکی دو سال اخیر اردوگاه کمپین اخراح فغانستانی را بالا آمده است و سعی می‌کند از طریق کار سیاسی، رسانه‌ای، و جنبش‌ها مسئله اخراج افغان‌ها را پیش ببرد و بودنشان را باعث آسیب به ایرانیان می‌داند.
این جبهه یک جناح رادیکال است که البته تاریخ طولانی در ایران دارد. از قبل‌ترها این دیدگاه بوده است وقتی به یک نفر گفته می‌شد افغانی نه به معنی افغانستانی بودنش بلکه به معنی حقیر و پست بودن آن فرد بود که این موضع مشکل دارد انگار این کلمه توصیف یک نژاد پست و حقیر است.
-2یک جبهه دیگر که داریم جبهه ای برعکس جبهه اول است که دیدگاهی رمانتیک و اخلاقی دارد. و می‌گویند باید از موضع اخلاقی به آن‌ها نگاه کنیم. همسایه ما هستند و الان درگیر جنگ هستند باید پذیرای آن‌ها باشیم در هر شرایطی.

این دو اردوگاه برای مهاجران افغانی وجود دارد که هر دو اردوگاه اشتباه است  چیزی که درست است در مورد افغانستانی‌های مقیم ایران منافع ملی ایران و رعایت کردن قواعد عمومی و موافق با رفع تهدید های امنیتی باشد حضورشان مشکلی ندارد.
باتوجه به اینکه ما کشور مهاجرپذیری هستیم و تراز مهاجر پذیری ما 4میلیون نفر است.
باید طوری رفتار کنیم که منفعت کشورمان در آن است ما در سال‌های آینده رشد جمعیت‌مان متوقف و بعد هم منفی می‌شود، یکی از آورده های مهاجران در تمام کشورهای جهان مثبت نگه داشتن رشد جمعیت است.
ما با پدیده تجرد قطعی مواجه هستیم، ما می‌توانیم مثل خیلی از کشورها قانونی بگذاریم که ازدواج با دختر ایرانی می‌تواند به آنها اقامت دائم بدهد. اینگونه هم مسئله تجرد قطعی حل می‌شود، هم جمعیت زیاد می‌شود و هم مهاجران قانونی می‌شود.
و اینکه سازمان‌های بشر دوستانه به کشورهایی که به پناهجویانی مثل افغانسانی‌ها که بخاطر جنگ پناهنده شده اند جا می‌دهند فاند می‌دهند به دلار یعنی علاوه بر اینکه مهاجران کار می‌کنند و به اقتصاد کشور کمک می‌کنند فاند هم به کشور تزریق می‌کنند.

در نگاه اول اینکه افغانسانی‌ها هم فارسی صحبت می‌کنند را یک دلیل برای نزدیکی بین ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها می‌پنداریم ولی در اصل اینگونه نیست ما چون زبان فارسی معیار را زبان خودمان می‌دانیم لهجه و بیان دری افغانستانی‌ها برای ما خیلی خوشایند نیست و همین حتی سبب فاصله بین ما و افغانستانی‌ها می‌شود.
و در آن زمان که اولین مواجهه ما با افغان‌ها بوده است ما هیچ زمینه‌ای نداشتیم که قرار است چه اتفاق‌هایی بیافتد برای همین زیاد مقاومتی در این زمینه نبوده است و با دولت مخالفت نشد از طرف مردم.
از طرف دیگر مردم ایران همیشه مردمانی بودند که اگر می‌دیدند که به مردم یک کشوری ظلم می‌شود به آن مردم از سر حس انسان دوستانه به آنها پناه می‌دادند. اگر مردم خودشان به این پی می‌بردند که افغانستانی‌ها مظلوم هستند خیلی راحت تر با آنها کنار می‌آمدند تا الان که از طرف دولت از آن‌ها حمایت می‌شود و همین مردم را تحریک می‌کند چیزی را که دولت حمایت می‌کند را ترد کند. مثل مردم غزه که چون دولت از آن‌ها حمایت می‌کند تعدادی از مردم در مقابل آن هستند.

درکل خروج و دیپورت کلی یا فله‌ای راه حل اشتباهی است و بشدت هم هزینه بر است. مثلا ما اینها را در سطح شهر جمع کنیم بعد از قانونی‌ها آنها را تمیز دهیم و بعد آن‌ها را به لب مرز ببریم و آنجا برایشان اردوگاه بسازیم و کم کم بفرستیم‌شان آن طرف مرز این هزینه بشدت بالایی برای ایران دارد پس بهتر است آن‌هایی که مشکل اقامتی و اخلاقی و امنیتی نداردند را اقامت قانونی بدهیم.
در مورد مشکل کار هم باید قانون کار دست بکار شود و قانونی بگذارد که در خصوص انقدر ساعت کار انقدر پول بدهیم که نه کارگر ایرانی بیکار باشد نه به کارگر افغانی فشار بیاید.