افشین فرهانچی
تشکلها و نهادهای مدنی برخواسته از مردم و جامعه مدنی هستند و بطور مستقیم نباید در ساختار دولت حضور داشته باشند؛ کارکرد و فعالیت آنها نیز در عمل همین را دیکته میکند. اما بتدریج و با قدرت گرفتن آنها، دولت مجبور شد آنها را به رسمیت بشناسد. در این راستا دولت دو اقدام را صورت داد.
یکی اینکه حضور ایشان را در بعضی از شوراها و مجامع تصمیم ساز و تصمیم گیر تسهیل نمود و از این طریق پای نمایندگان این نهادها را به ساختار های حاکمیتی باز نمود. در این شوراها و مجامع، نمایندگان نهادهای مدنی حرف این تشکلها و نهادها را بدون واسطه به گوش متولیان دولتی میرساندند و نقش سازنده و مترقی خود را ایفا مینمودند. البته بسته به شرایط دولت این نقش را قبض و بسط میداد. بطوریکه شاهد بودیم در دولت آقای خاتمی این نقش بسیار گسترده شد ولی در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد به شیوه های مختلف از این فرایند طفره رفته شد.
و دوم اینکه در داخل ساختار دولت، بخش هائی را برای ساماندهی به آنها تاسیس کرد. در بیشتر وزارتخانه ها یا سازمان های تحت پوشش وزارت خانه ها، بخشی متولی ارتباط و ساماندهی این نهادهای مدنی گردید. این بخش از طرفی با این نهادها ارتباط برقرار مینمود و پذیرای نظرات و پیشنهادات ایشان بود و از طرفی به نوعی به ایشان رسمیت میداد و از طرق مختلف نظیر دادن بودجه، شریک نمودن نهادهای مدنی در پروژه های پژوهشی و تحقیقاتی، دعوت برای حضور در جلسات، به مشارکت طلبیدن آنها در برنامه های میدانی مشترک و اعطا امتیازات خاص؛ ایشان را کنترل مینمود.
در حال حاضر شاهد واحدهای مرتبط با نهادهای مدنی در بسیاری از وزارتخانه ها و سازمانها هستیم که گزیده ای از آنها در ادامه آورده میشود:
• دفتر هماهنگی امور تشکلها و حقوق بشر در معاونت هماهنگی امور بین قوا وزارت دادگستری
• اداره کل مشارکتهای اجتماعی جوانان در معاونت ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان
• دفتر سازمانهای مهندسی و تشکل‌های حرفه‌ای در معاونت مسکن و ساختمان وزارت مسکن
• دفتر مشارکتهای مردمی و مسئولیت اجتماعی در معاونت آموزشی و مشارکتهای مردم سازمان حفاظت محیط زیست
• دفتر تشکلها و نظام صنفی در سازمان مرکزی تعاون روستائی ایران
• معاونت مشارکتهای مردمی در کمیته امدام امام خمینی
• رئیس اداره کانون‌ها و فعالیتهای اجتماعی اداره کل پشتیبانی امور فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
• اداره کل امور خیرین و موسسات خیریه سلامت در وزارت بهداشت
• معاونت مشارکتهای مردمی سازمان بهزیستی
• اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمائی در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• دفتر تعاونی ها در سازمان مرکزی تعاون روستائی ایران
• معاونت مشارکتهای مردمی سازمان امور اجتماعی کشور
• اداره کل ترویج و تشکیل تعاونی ها در معاونت امور تعاون در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• اداره تشکلها و دبیرخانه هیات نظارت بر تشکلها اداره کل پشتیبانی امور فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
• اداره کل مجامع، تشکلها و فعالیتهای فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
• هیات عالی نظارت بر سازمان های صنفی کشور در وزارت صمت
• اتاق اصناف ایران
• ...
با توجه به گستره و فعالیت این ساختارهای دولتی مرتبط با نهادهای مدنی، میتوان به عینه دید که نقش دولت در گسترش یا مهار این نهادهای مدنی میتواند بسیار وسیع باشد. یک دولت پیشرو با استفاده از ابزارهائی که در اختیار دارد میتواند خیلی سریع و با سهولت این نهادها را تقویت نماید و مردم را به سمت حضور در این نهادها و موثر بودن ایشان سوق دهد و برعکس یک دولت محدودکننده میتواند در کوتاه ترین زمان، محدوده کنش ورزی و تاثیرگذاری این نهادها را لااقل در عرصه تصمیم سازی به حداقل برساند.