فاطمه قدم
قیام پانزده خرداد نقطه عطف حضور زنان در مبارزات و عرصه سیاست و همبستگی آن‌ها با جامعه و علما در مبارزه با طاغوت بود.
در این میان، امام خمینی (ره) با سخنان و اعتراضات خود توجه همگان به‌ویژه طلاب و قشر تحصیل‌کرده جامعه را به خود جلب کرد و پس از آن نفوذ کلام و راه امام (ره) به خانه‌ها و سطح جامعه کشیده شد.
در تمام آن سال‌ها رژیم سعی کرده بود به بهانه و به اسم حمایت از حقوق زنان، از آن‌ها استفاده ابزاری کرده و آن‌ها را در تیم خود قرار دهد، اما نتیجه برعکس بود. بانوان ایرانی حالا از پوسته انزوای خود خارج شده بودند و به حمایت از امام خمینی (ره) فریاد «یا مرگ یا خمینی» سر دادند.
زنان در قیام پانزده خرداد در حمایت از امام خمینی (ره) از یک سو با احساسات برانگیخته خود فضا را برای پیوستن دیگر هم‌وطنان به قیام فراهم کردند و از سوی دیگر با قدم برداشتن دوشادوش همسران و فرزندان خود به عنوان تظاهرکننده، نقش مؤثری در این مسیر داشتند.
مأموران رژیم در مقابله با تظاهرکنندگان به آن‌ها حمله کردند و به زنان که در صف اول تظاهرکنندگان بودند، شلیک کردند و تعدادی از بانوان را به شهادت رسانده و مجروح کردند.
مردان و زنان ساکن محله چهار مردان، در این میان نقش مؤثری داشتند و امام خمینی (ره) بعدها در بیانات خود در سال 58، با اشاره به نقش ساکنان این محله، زنان را رهبر خود خواندند و فرمودند: «نام بزرگ چهارمردان در فداکاری و جان‌نثاری در تاریخ عالم ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان ایران ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان قم ثبت شد؛ نام بزرگ بانوان چهارمردان ثبت شد؛ بانوان قم و بانوان چهارمردان پیشرو این نهضت اسلامی بودند، رشد سیاسی خودشان را اثبات کردند، نهضت را راهنمایی کردند، شما رهبران نهضت هستید، بانوان رهبر نهضت ما هستند، ما دنباله آن‌ها هستیم، من شما را به رهبری قبول دارم و خدمت‌گزار شمایم.»
هنگامی که خبر به تهران رسید، تهرانی‌ها نیز به‌پاخاستند و در این میان باز هم نقش زنان بسیار تأثیرگذار بود، تا جایی که چهار زن مجروح به بیمارستان سینا منتقل شدند و یک نفر آن‌ها که نرگس پاشایی نام داشت، به شهادت رسید.
در مجموع در چهار بیمارستانی که مجروحان و مصدومان حمله رژیم به تظاهرکنندگان به آن منتقل شدند، شش نفر از مجروحان از بانوان بودند و این نشان از حضور گسترده زنان در این قیام داشت.
در قیام مردم شیراز در خرداد 1342 نیز تعداد زیادی از مجروحان و شهدای شیرازی را زنان تشکیل می‌دادند که با تلاش رژیم پهلوی برای از بین بردن اسناد، اطلاعات دقیقی از تعداد و مشخصات شهدای بانوی شیرازی در دست نیست.