نمی توان به آلودگی هوا گفت بحران!
امیدوارم ورود احزاب سیاسی به موضوع محیط زیست فقط در آستانه انتخابات ها نباشد و مرامی پایدار باشد و نشان دهنده اهمیت واقعی موضوع محیط زیست نزد احزاب و سیاستمداران حوزه های مختلف با گرایشات مختلف باشد.
در سال 1382 در دولت سید محمد خاتمی وقتی قرار بود انتخابات برگزار شود خبرنگاری از من سوال کرد و گفت: ما می خواهیم به سراغ نمایندگان احزاب مختلف و گرایشات سیاسی برویم، چه سوالاتی را در حوزه محیط زیست بپرسیم؟ گفتم: بپرسید چه برنامه هایی برای مقابله با خطر جهان گرمایی و تغییر اقلیم دارند؟ این سوال 20 سال پیش و در سال 1382 مطرح بود.
آن خبرنگار بعد به من گفت که از همه سوال کردیم ولی می گویند این چیزی که می پرسید چیست؟ چه می گویید؟ برای آن ها توضیح دادیم و وقتی متوجه شدند به ما می گفتند این موضوع چه ربطی به انتخابات دارد؟!
امروز حداقل این موضوع جا افتاده و هر داوطلب ورود به صحن بهارستان یا ساختمان پاستور یا شورای شهر حتی اگر اعتقاد قلبی به محیط زیست نداشته باشد در ظاهر و حداقل در بخشی از برنامه هایش به موضوع محیط زیست اشاره می کند. این تغییر محسوس است.
همین که من امروز در جمع شما صحبت می کنم و پیش از این هم در جمع بسیاری از احزاب سیاسی بوده ام و می بینیم که حوزه محیط زیست، نزد گرایش های سیاسی پر خواهان شده است موضوع مثبتی است و من آن را به فال نیک می گیرم.
حوزه محیط زیست امروز موضوعی جذاب است و من می دانم که مردم به کاندیدایی که به موضوع محیط زیست اهمیت بدهد، ارج و قرب بیشتری قائل هستند.
یکی از همکاران من به نام دکتر رضایی قصد داشت از خمین برای کاندیداتوری مجلس ثبت نام کند. ایشان دکتری زراعت داشت و اولین توصیه مشاوران به او این بود که به هیچ عنوان اعلام نکند که تخصص اش مرتبط با محیط زیست، آب و کشاورزی است. زیرا اگر مردم بفهمند دیگر به تو رای نخواهند داد. زیرا مردم فکر خواهند کرد که تو برای بستن چاه های آب یا جلوگیری از احداث جاده و... نماینده می شوی! این تلقی وجود داشت و چندان دور نیست.
امروز شاهد تغییری چشمگیر در نگاه مردم هستیم و همین امیدوار کننده است. برخی از شهروندان در شهر ها با افتخار سوار دوچرخه می شوند و تردد می کنند و این کار را سبک زندگی غرور آفرینی می دانند. این خود نشانه ای امیدوار کننده است با اینکه قبلا تصورش ممکن نبود.
همین زاویه برای ورود به ماجرای آلودگی هوا زاویه خوبی است. من در روزنامه اطلاعات یادداشتی می خواندم که نویسنده روزنامه خطاب به شهردار وقت تهران می گوید: آقای شهردار تا کی ما از این دود و دم بنالیم و در این چهارراه ها اسیر ترافیک باشیم.
فکر می کنید این یادداشت متعلق به چه تاریخی است؟ این یادداشت در 26 آبان سال 1338 در روزنامه اطلاعات نوشته شده است و همین فردا هم می توان این یادداشت را با همین رسم الخط در روزنامه منتشر کرد.
دیگر نمی توان به آلودگی هوا گفت بحران، بحران چیزی است که به یکباره به وجود می آید. مثل سیل یا زلزله که ستادی برای آن شکل می گیرد و بحران را حل می کند. این وضعیت آلودگی هوا معضلی چرکین و متعفن شده است و مردم آرام آرام به آن عادت کرده اند.
بیش از 60 سال زمان برای حل این معضل، وقتی کافی بود. شاکله کارشناسی کشور باید می توانسته این بحران را مدیریت و حل کند ولی نه تنها حل نکرده بلکه شرایط روز به روز دشوار تر شده است.

عیسی کلانتری قانون هوای پاک را به سخره گرفت

برای مقابله با آلودگی هوا سه قانون جامع به تصویب مجلس رسانده ایم. یک قانون قبل از انقلاب و دو قانون بعد از انقلاب که آخرین آن ها مشهور به قانون هوای پاک است و در سال 1396 تصویب شد.
از سال 96 تا به امروز تعداد روزهای ناسالم در هوای تهران افزایش پیدا کرده است. یعنی بعد از تصویب قانون هوای پاک این اتفاق افتاده است. ما در ایران رکوردی عجیب داریم. در دو سالی که تمام دنیا درگیر کرونا بود و به طرز محسوسی آلودگی هوا کاهش پیدا کرد، آلودگی هوا در ایران افزایش پیدا کرد که جزو معجزات ایرانیان است. چگونه چنین فاجعه ای رقم زده شد؟! آمار ها موجود است.
در زمان تصویب قانون هوای پاک، رییس سازمان محیط زیست برای اینکه به جلسه برسد و بتواند از این قانون دفاع کند از خط ویژه عبور کرد، تصادف کرد و یکی دو ماه در بیمارستان بود. سه سال طول کشید تا این قانون تصویب شد. چانه می زدند و نماینده های زیادی در مجلس علیه این قانون موضع گیری کرده بودند. برخی می گفتند تصویب این قانون صنعت و کشاورزی را در کشور تعطیل می کند. بسیاری از بخش های این قانون تعدیل شد و سرانجام قانون هوای پاک در سال 1396 تصویب شد.
قانون هوای پاک آن چیزی نیست که مطالبه ما فعالان محیط زیست باشد، ولی به هر حال کف مطالبات ما است. در قانون هوای پاک برای اولین بار 16 نهاد مسئول شناخته شده اند و به 16 نهاد و سازمان و وزارتخانه مسئولیت داده شد برای حل بحران الودگی هوا ورود کنند. وزارت کشور، سازمان برنامه و بودجه، وزارت بهداشت درمان و اموزش پزشکی، وزارت اموزش و پرورش، صدا و سیما، وزارت صنعت و معدن و موسسه استاندارد و بیمه و نیروی انتظامی، سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان منابع طبیعی کشورف وزارت جهاد کشاورزی و... از جمله مجموعه هایی هستند که در قانون صراحتا از آن ها یاد شده و مسئولیت های مشخصی به آن ها داده شده است.
دو سال پیش فراکسیون محیط زیست مجلس با کمک مرکز پژوهش های مجلس عملکرد اجرایی قانون را بررسی کرد تا ببیند از این 16 نهاد مسئول در حفاظت ازهوای کشور و رعایت مولفه های هوای پاک کدامیک درست عمل کرده اند و کدامیک درست عمل نکرده اند. حتما می دانید که مدیران هر 16 نهاد به عنوان ترک فعل معرفی شدند و در راس آن ها سازمان حفاظت از محیط زیست قرار داشت. سازمانی که مسئول اجرای این قانون بود به عنوان سازمانی معرفی شد که اصولا باوری به اجرای قانون هوای پاک ندارد.
این قانون در زمان معصومه ابتکار تصویب شد و توسط تیم معصومه ابتکار شناخته شد و بعد از ابتکار دشمن معصومه ابتکار ریاست سازمان محیط زیست را بر عهده گرفت و همه جا علیه اش حرف می زد و می گفت من باید در زمین معصومه ابتکار بازی کنم؟! عیسی کلانتری عملا قانون هوای پاک را به سخره گرفت و اجرا نکرد و به دنبال این نرفت که آیا بقیه دستگاه ها به وظیفه خود عمل می کنند یا نه؟!
اخیرا قوه قضاییه به مدیران 5 دستگاه به علت ترک فعل حکم انفصال از خدمت داده است. از کسانی که حکم انفصال از خدمت گرفته اند یکی معاون عیسی کلانتری در معاونت انسانی سازمان حفاظت از محیط زیست است که 3 سال انفصال از خدمت گرفت دیگری معاون آقای اردکانیان، معاون وزیر نیرو بود که همین اتفاق برای او افتاد.
ما درگیر بازی های سیاسی هستیم. دولت روحانی عوض نشده بود و هنوز دولت، دولت روحانی بود. کودتا نشده بود! ولی اختلاف سلیقه ها تا این حد است و باعث می شود مردم بمیرند.

هر سال به دلیل آلودگی هوا سه برابر اختلاس چای دبش خسارت می دهیم

رسما اعلام می شود سالی 35 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در ایران کشته می شوند. من در سال 1393 نزد دکتر ایازی رفتم زمانی که مسئولیت آموزش و مشارکت های مردمی را بر عهده داشتم. به آقای ایازی گفتم که این مساله برای من عجیب است. سی سال است که من در این حوزه کار می کنم و همیشه رقم 30 هزار نفر وفات برای آلودگی هوا اعلام می شود! در کشوری مثل انگلستان با این همه زیر ساخت ها و سیستم های گسترده حمل و نقل ریلی و مترو و اتوبوس های برقی و استفاده از دوچرخه، اعلام می شود سالی 60 هزار نفر بر اثر آلودگی هوا کشته می شوند. در لندن از مرگ 8 هزار نفر بر اثر الودگی هوا صحبت می شود. چطور در ایران آمار 30 هزار نفر است؟! چطور امار مرگ و میر بر اثر آلودگی هوا در تهران 5 هزار نفر است؟! به من گفت آقای درویش اگر ما بخواهیم واقعیت ها را گزارش کنیم مردم ناامید و نگران می شوند. همین رقم هم نگران کننده است.
اصل ماجرا این است. وقتی قانونی به مجلس می رود درخواست بودجه می شود تا با شتاب بیشتری حمل و نقل ریلی گسترش پیدا کند و نمایندگان این قانون را به سرعت رد می کنند و بودجه اش را کاهش می دهند و می گویند مملکت هزاران مشکل دارد و این یکی از آن مشکلات است. براثر تصادفات رانندگی 17 هزار نفر کشته می شود و بیش از 200 هزار نفر معلول می شوند و حالا بر اثر آلودگی هوا هم 30 هزار نفر کشته شوند! اما اگر واقعا معلوم شود که بر اثر آلودگی هوا چقدر انسان کشته می شود و معلوم شود که این رقم بسیار بیشتر از 30 هزار نفر است شاید نگاه ها نسبت به حل آن در اولویت بالاتری قرار بگیرد.
سال گذشته برای اولین بار این رقم کمی جابجا شد و اعلام شد 40 هزار نفر بر اثر الودگی هوا کشته می شوند و اعلام شد در تهران 5500 نفر کشته می شوند و 8 درصد جنین ها در هنگام تولد به دلیل آلودگی هوا مرده به دنیا می آیند. این رقم یکی از بالاترین آمار مرده زایی جنین در جهان است. این آمار برای دولتی که این همه تبلیغ زاد و ولد می کند فاجعه ای بزرگ است.
مرکز پژوهش های مجلس در سال 1398 اعلام کرده بود آلودگی هوا 8.8 میلیارد دلار خسارت به کشور وارد می کند. این رقم امروز در گزارش 1401 به 11.5 میلیارد دلار رسیده است. رقم بسیار شگفت انگیز است. یعنی تقریبا سه برابر اختلاس چای دبش که این همه سر و صدا به پا کرده است. ما هر سال به دلیل آلودگی هوا چنین خسارتی را پرداخت می کنیم.
اگر به بند بند قانون هوای پاک نگاه کنید می بینید که اگر قرار باشد مطالبه کنیم و یقه شورای شهر را بگیریم و یقه شهردار را بگیریم و یقیه نمایندگانمان در مجلس را بگیریم یا یقه وزرا را بگیریم. باید خودمان مطلع باشیم و بدانیم که چطور باید این یقه را بگیریم تا قانون قابل اجرا باشد.


تنها کشور جهان هستیم که در دهه اخیر، وضعیت ناوگان حمل و نقل شهریمان نه تنها بهتر نشده، بلکه بدتر هم شده است

در قانون هوای پاک آمده است که وزارت کشور موظف است امکانات لازم برای نوسازی و تجهیز ناوگان حمل و نقل درون شهری را در اختیار سازمان شهرداری ها قرار بدهد. در جهان 263 کشور وجود دارد که 191 کشور عضو سازمان ملل هستند. ما تنها کشور جهان هستیم که در طول یک دهه اخیر وضعیت ناوگان حمل و نقل شهریمان نه تنها بهتر نشده است بلکه بدتر هم شده است.
یعنی تعداد اتوبوس ها و مینی بوس ها و ون های ما و حمل و نقل ریلی مان بدتر شده است. حجم و ظرفیت تردد مردم به وسیله حمل و نقل عمومی کاهش پیدا کرده است. یکی از مهمترین بند های قانون هوای پاک همین مورد است که باید اجرا می شد.
به طور مثال وزارت نیرو طبق این قانون موظف بود سالانه 30 درصد کل بودجه ای که برای تامین انرژی در کشور مصروف می کند را برای استحصال انرژی خورشیدی قرار دهد. در این 6 سال اگر وزارت نیرو به همین تکلیف قانونی اش عمل کرده بود امروز در زمستان ها با دو راهی مصرف مازوت یا سرما در منازل و در تابستان ها با خاموشی روبرو نبودیم!
طبق این قانون قرار بود سازمان منابع طبیعی سالانه 300 میلیون درخت بکارد. 300 هزار هکتار طرح های مقابله با بیایان زدایی باید اجرا می شد. اگر این قانون به درستی اجرا می شد امروز باید 1.8 میلیارد درخت در طول 6 سال گذشته به مجموعه بانک درختی خود اضافه می کردیم. 
یکی از دانشجویانم را برای این کار گذاشتم که از ابتدای انقلاب چقدر آمار درخت کاری و بذر پاشی داریم. 4.5 میلیارد! ولی کو؟ کجاست درخت هایی که اعلام می شود شهرداری می کارد و فلا خیر می کارد و کدام ان جی او می کارد و وزارت کشور می کارد و سازمان منابع طبیعی می کارد و محیط زیست می کارد؟! اگر این درخت ها قرار بود سبز شود که امروز نصف کشور باید جنگل باشد که نیست و نشده است!
آیا این که ما نتوانسته ایم درخت بکاریم هم به تحریم ها ربط دارد؟ عمده بهانه مدیران دولتی در عدم اجرای قانون هوای پاک این است که مملکت تحریم بوده و ما نتواسنته ایم. یعنی چون کشور تحریم بوده ما نتوانسته ایم درخت بکاریم!
یکی از بند های بامزه قانون هوای پاک این است که سازمان حفاظت از محیط زیست همراه با نمایندگانی از وزارت صنعت و معدن و بیمه و موسسه استاندارد باید سن فرسودگی خوردرو را تعیین کنند تا طبق این قانون خودرو های فرسوده از رده خارج شوند. این بند را نتوانسته اند اجرا کنند! این بند چه ربطی به تحریم مملکت دارد؟! این بند چه ارتباطی با نبود بودجه دارد؟! 

آدم هایی مسئولیت گرفته اند که خودی باشند نه متخصص

بند های قانون هوای پاک اجرا نشده، چون نخواستید. چون آدم هایی روی صندلی ها نشسته اند که اندازه این صندلی ها نیستند و این موضوعات برای آن ها مهم نیست. برای شما مسئولیت گرفتن آدم هایی مهم است که خودی باشند نه اینکه متخصص باشند. آدم هایی مسئولیت گرفته اند که حتی یک دور این قانون را نخوانده اند!
من نمی گویم چرا به اتحادیه اروپا و به سنگاپور و به ژاپن نگاه نمی کنید؟! من نمی گویم که چرا از چنین کشور هایی الگو نمی گیرید؟! نمی گویم چرا از خودرو محوری به بوم محوری نمی روید؟! چرا به همین قوانینی که خودتان تصویب کرده اید احترام نمی گذارید؟!
شما شهروند عادی این سرزمین هستید. طبق قانون اساسی وظیفه عمومی حفظ محیط زیست برای شما وجود دارد یعنی اینکه می توانید بخوانید و مطالبه کنید، اما کسی که بابت اجرای این قانون حقوق می گیرد باید نسبت به این قانون اشراف داشته باشد در غیر این صورت یک خائن بزرگ است. مسئولی که بابت اجرای قانون هوای پاک پول می گیرد ولی درباره آن اشراف ندارد خائن است.
طبق قانون باید مشکل مدیریت پسماند را حل می کردیم و ماده 20 قانون هوای پاک وجود دارد. نقشه ایران، منطقه خاورمیانه و اسیای جنوب غربی را ببینید. بخش های بزرگی از ایران به جز لکه هایی از کویر لوت قرمز رنگ است. زیرا گاز های سمی از مشتقات متان و مشتقات گوگرد و دیگر آلاینده ها دقیقا در جاهایی که لنفی ها وجود دارند که بزرگترین محل تولید متان است دیده می شود و این لکه ها در آن مناطق پر رنگ تر هستند.
در هیچ کدام از پایتخت های کشور های اطراف چنین لکه های قرمز رنگی را نمی بینید. این یک فاجعه بزرگ در کشور ما است. ابر بزرگ قرمز رنگی که در منطقه کهریزک تهران بر آسمان است، شگفت انگیز است. درست است که دوستان همیشه این موارد را انکار می کنند ولی ناسا مستندات خود را منتشر کرد و اعلام شد که چنین اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
آیا ما برای مدیریت پسماند قانون نداریم؟! ما حتی آدمی هایی را داریم که امده اند و چنین کار هایی را در کشور انجام می دهند. خانم دکتر هایده شیرزادی در کرمانشاه این کار را با جان و دل انجام می دهد. پای درد دل های این زن بنشینید و ببینید چه بلاهایی بر سر او آورده اند! می خواستند کار او به سر انجام نرسد وشکست بخورد. این زن فردی عادی نبود و 25 سال مقاومت کرد در غیر این صورت او هم حتما فرار کرده و رفته بود. ولی امروز هم همچنان در حال مقاومت کردن است.

در کشور هایی که ادعای اقتصاد مقاومتی و ساده زیستی وجود ندارد، رفت و آمد مسئولین با دوچرخه است

این وضعیت قانون هوای پاک ما است که مطلقا اجرا نشد. سازمان محیط زیست قرار بود حدود آلاینده ها را مشخص کند که از چه حدی به بعد سوخت غیر استاندارد است ولی همین را نتوانسته اند تعیین کنند! این وضعیت بسیار غم انگیز و تاسف آور است. همه این موارد امروز ما را به این نقطه رسانده است. نزدیک به 150 روز از 365 روز سال شاخص آلودگی هوا به بالای 100 رسیده و این فاجعه ای بزرگ در کشور ما است.
وقتی از بهبود وضعیت هوا صحبت می کنیم  مثال نمی زنیم که جایی در اروپا بوده که ترافیک اش پیچیده و عجیب و غریب و کور بود تا جاییکه سیاستمداران اروپایی ضرب المثلی داشتند و وقتی کاری حل نمی شد می گفتند این موضوع مثل ترافیک آمستردام است! امروز آمستردام هلند یکی از پاکترین شهر های جهان است. تعداد دوچرخه سوارانش بیشتر از خودروسواران است. یکی از مقاصد گردشگری است و یکی از مناطقی است که هالیوود بخش بزرگی از فیلم هایش را آنجا می سازد و درامد کسب می کند.
من کاری با امستردام ندارد. کاری با کپنهاک دانمارک نداریم که وقتی یک عکس از محوطه پارلمانش بگیرید تماما دوچرخه می بینید و فقط یک خودرو آنجاست که همان هم متعلق به نگهبان پارکینگ است. اگر از بهارستان یک عکس بگیرید شرمنده خواهید شد چون درحالیکه شعار اصلی تمامی نمایندگان مجلس یازدهم اقتصاد مقاومتی و ساده زیستی بود، اما پارکینگ پر از خودرو های شاسی بلند است! در کشور هایی که ادعای اقتصاد مقاومتی و ساده زیستی وجود ندارد رفت و آمد مسئولین با دوچرخه است.
بوگوتا پایتخت کلمبیا یک دهم ترنوول مالی شهرداری تهران را هم ندارد، یک پانزدهم را هم ندارد ولی توانسته این مشکل را حل کند. حل این مشکل بیش از اینکه به پول و اعتبار نیاز داشته باشد به عشق و تخصص نیاز دارد. به آدمی نیاز دارد که چشم در چشم شهروندانش نگوید: "این مسخره بازی ها چیست؟ شما می خواهید مشکل آلودگی هوا را با دوچرخه حل کنید؟ این فانتزی بازی ها چیست؟" و دستور جمع آوری مسیر های ایمن دوچرخه سواری را می دهد و اعضای شورای شهرش هم به همین صورت عمل می کنند.
یعنی ما به جایی رسیده ایم که دوباره باید ثابت کنیم چرا روز روشن و شب تاریک است! این وضعیت بسیار غم انگیز است. اگر من می گویم که نیاز نیست ما از ابتدا چرخ را اختراع کنیم به خاطر تجربه مفیدی است که در کشور های جهان اتفاق افتاده به ویژه در کشور هایی که وضعیت اقتصادی شان به مراتب فلاکت بار تر از ما است. رهبران و سیاستمدارانی در آن کشور ها مسئولیت دارند که نسبت به سرزمینشان متخصص تر و عاشق تر هستند. کشور را از خودشان می دانند و احساس نمی کنند که مستاجرند.
به مکزیکوسیتی نگاه کنید. یک معجزه رقم زده است. کشور دوست و برادر چین که با آن ها قرارداد 25 ساله بسته ایم را مورد توجه قرار بدهید. چین از سال 2004 تا به امروز کیفیت هوا را در کلانشهر هایش به یک پنجاهم رسانده است یعنی کیفیت هوا یک پنجاهم بهبود پیدا کرده است. این به معنی وقوع معجزه ای بزرگ است.
وزیر محیط زیست چین بعد از نخست وزیر قدرتمندترین فرد کابینه است. 100 نیروگاه حرارتی و زغال سنگ طی یک دهه در چین تعطیل شده است. بیش از 120 میلیارد دلار هزینه شده تا چنین تغییری ایجاد شود. امروز چین 60 درصد تولید خودرو های برقی جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور به سمت ارزان تر کردن استفاده از انرژی خورشیدی در جهان رفته است.
ما مدیون چین هستیم این کشور باعث شد حرف کارتل ها و مافیای بزرگ سوخت فسیلی بی اعتبار شود. مافیای سوخت فسیلی به جهان القا می کرد که تولید برق از خورشید نابخردانه و غیر اقتصادی است. چین ثابت کرد که تولید برق از انرژی خورشیدی به مراتب ارزان تر از همین تولید با بهره گرفتن از منابع حرارتی، برق آبی و حتی اتمی است. این کاری است که چین انجام داده و اتفاقات ایران با چین قرارداد 25 ساله دارد. روابط ایران و چین مشمول تحریم ها نیست. چرا به جای وارد کردن محصولات بنجل چینی ارز حاصل از فروش نفت به این کشور را با قرارداد های احداث نیروگاه های خورشیدی حل و فصل نکردید؟!

منبع: مخاطب 24