علیرضا مالمیر
تاریخ معاصر ایران، به ویژه از دوران مشروطه، تاریخ بیداری سیاسی ایرانیان بوده است. این بیداری مرحله به مرحله رخ داد. ابتدا اعیان و اشراف و لایۀ نازک متمولی که امکان سوادآموزی را داشتند و فرصت می یافتند زمانه شان را بشناسند. در مراحل بعد، قشر متوسط بسیار نازک شهرنشنین در فرایندی چند دهه ای رفته رفته بیدار شدند. این بیداری الزاما به معنای آگاهی درست و (کمال) نیست، بلکه صرفاً به این معناست که این اقشار به اندازۀ خودشان درک و مطالبۀ سیاسی پیدا می‌کردند و وارد کنش سیاسی می‌شدند.
به ویژه پس از برکناری رضاشاه از سوی قوای اشغالگر متفقین، فضای سیاسی باز در کشور ایجاد شد که کم و بیش تا مرداد 1332 برقرار بود. شاید دوران اوج این بیداری مربوط به همین دهه باشد. شکوفایی و گسترش برق‌آسای حزب توده در این سال‌ها نشانۀ روشن و عینی این بیداری و آزادی است. حزب در فرصت کوتاهی توانست در همۀ اقشار جامعه، از دانشگاه تا ارتش، پایگاه‌هایی برای خود ایجاد کند.
در این مراحل بیداری؛ نسل‌های متفاوتی از جوانان با خاستگاه های اجتماعی و خانوادگی متفاوت و در نتیجه با اندیشه‌ها و رویکردهای سیاسی متفاوتی پا به عرصۀ سیاسی می‌گذاشتند: یکی سوسیالیست می شد، دیگری توده ای و یکی پان ایرانیست می شد و دیگری فدایی اسلام، یکی هم وارد دستگاه حکومت می‌شد. سرنوشت ایران در دهه های بعد تا به امروز نتیجۀ همین بیداری سیاسی بود.
عزت الله سحابی یکی از چهره های شاخص این دوران است و بخشی از بیدار شدگان سیاسی را نمایندگی می‌کند: او مخالف حکومت شاه بود، طرفدار مصدق بود، مذهبی و در عین حال ایران‌دوست و دموکرات بود. جمع کردن همۀ این ویژگی‌ها نیاز به یک پشتوانۀ نظری داشت. سحابی در طول حیات سیاسی خود همواره کوشیده است این پشتوانۀ نظری را بپرورد، به همین دلیل مطالب زیادی از او بر جا مانده است. بخشی از این تولیدات فکری در مجلد: “ایران، آزادی و دموکراسی جمع آوری شده است. اهمیت این نوشته ها در اصل این است که ما را با چالش های این نسل بیدار شده مواجه می‌کند؛ با تلاش ها و کامیابی ها و شکست هایشان.
نزدیکان سحابی می‌گویند، او در واپسین روزهای عمر بسیار نگران ایران بود و می‌گفت: “من برای ایران هیچ
کاری نکردم.” همین نشان می‌دهد، او چه کار دشواری داشته است.
کتاب «عزت‌الله سحابی؛ ایران، آزادی و دموکراسی» به اهتمام امیر طیرانی راهی بازار کتاب شده است. طیرانی در این کتاب باز روایت و دسته بندی جدیدی از سخنرانی ها، نوشته ها و مقالات عزت‌الله سحابی ارائه می دهد. او در بخشی از مقدمه درباره عقاید دینی سحابی می‌نویسند: «برای شناخت ایمان و تفکر مذهبی سحابی رجوع به مقالات و نوشته های منتشر شده یا در دست انتشار ایشان کافی است و برای شناخت منش مذهبی و تقیدات دینی و مذهبی ایشان از جمله انس دائمی با قرآن و تلاش برای استخراج راهکار از آیات الهی، رعایت حلال و حرام الهی و پاک دستی، علاقه بسیار وی به ادعیه مذهبی و به ویژه دعای عرفه و... ارتباط و گفت و شنود با نزدیکان ایشان می تواند مفید فایده باشد.» کتاب «عزت‌الله سحابی؛ ایران، آزادی و دموکراسی» در 512 صفحه از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه راهی بازار کتاب شده است.