ابتدای سال 1401 و بعد از پیشنهاد یکی از جوانان حزبی مبنی بر تهیه پادکست‌هائی در رابطه با احزاب سیاسی، این ایده در واحد انتشارات حزب اراده ملت ایران شکل گرفت که با توجه به منابع موجود، جای کتابی ساده و موجز اما کامل در حوزه تاریخ احزاب سیاسی ایران خالی است. لذا جلساتی با اساتید صاحب‌نظر برگزار شد تا شاید بتوانیم این نقیصه را جبران نمائیم.
بعد از ساعت‌ها تفکر و تعمق و بررسی الگوهای موجود، تصمیم نهایی بر این شد که کتابی در چهار جلد مجزا و بر اساس روند تاریخی به این موضوع اختصاص یابد. الگوی کار نیز نمونه کتاب‌های تاریخ برای جوانان و نوجوانان نشر ققنوس قرار داده شد که نثری روان همراه با توضیحات ساده و موجز داشتند.
برای اینکار گروهی پنج نفره از جوانان حزبی در قالب کارگروه تاریخ احزاب سیاسی ایران در حزب شکل گرفت و ایشان تحت نظارت یک استاد شناخته شده تاریخ، کار بررسی منابع و مأخذ را برای تدوین این مجموعه چهار جلدی آغاز کردند.
با توجه به کثرت منابع و مأخذ و وسواس‌هائی که معمولاً در این‌گونه کارها وجود دارد، فرایند تدوین این مجموعه چهار جلدی به طول انجامید. لذا بر آن شدیم با استفاده از فضایی که نشریه حزب در اختیار ما قرار می‌داد، بخش‌هایی از این کتاب را به‌تدریج برای خوانندگان محترم منتشر کنیم تا زمانی که متن کامل کتاب‌ها آماده شود.
میان دوره سوم و چهارم مجلس شورای ملی از 5 سال و هفت ماه و هشت روز وقفه وجود دارد. همان گونه که پیش‌تر گفته شد مجلس سوم در 15 آذر 1293 با 68 نماینده رسمیت یافت و تا سال 1295 به مدت دو سال ادامه یافت. چهارمین دوره مجلس شورای ملی پس از حدود پنج سال وقفه در روز یکم تیرماه سال 1300 شمسی (15 شوال 1339 قمری/21 ژوئن 1921 میلادی) توسط احمدشاه قاجار گشایش یافت و در 30 خرداد 1302 خورشیدی (7 ذیقعده 1341 قمری/20 ژوئن 1923) پایان یافت. در این مجلس مجموعا 112 جلسه برگزار شد.
انتخابات دور چهارم بسیار به طول کشیده شده بود. وثوق الدوله انتخابات را آغاز کرد اما در تمام طول فعالیت کابینه‌های وثوق الدوله و سپس مشیرالدوله انتخابات به سرانجام نرسید. سرانجام برگزارکننده این دوره کابینه سیدضیاالدین طباطبایی (1268در شیراز-1348 در تهران) بود. کابینه‌ای که در کودتای سوم اسفندماه 1299 خورشیدی به قدرت رسیده بود و تا روز چهارم خرداد 1300 ادامه یافته بود. در نهایت مجلس چهارم در دوره نخست‌وزیری قوام‌السطنه گشایش یافت.
فضای این دوره تحت تاثیر قرارداد 1919 میلادی در زمان نخست وزیری وثوق‌الدوله بود و تا پایان دوره نیز در تنش و کشمکش گذشت. چهارگوشه کشور درگیر شورش‌های متعددی همچون کلنل محمدتقی پسیان در خراسان، میرزاکوچک‌خان در گیلان، و اسمعیل آقاسیمتقو در کردستان بود.
از طرفی نیز انقلاب اکتبر روسیه در سال 1917 میلادی و تغییر نظام سیاسی همسایه شمالی، از روسیه تزاری به حکومت کمونیستی و تخلیه ایران از قوای روس، موجب شده بود تا روسیه درگیر مسائل داخلی خود باشد. روابط اقتصادی دو کشور کاهش یافته بود و فضا برای اعمال نفوذ دولت انگلیس باز شده بود. عبدالله مستوفی می‌نویسد: کمتر نقطه‌ای است که وکلای آن به آزادی انتخاب شده، تهدید و تطمیع و حتی فشار و شلاق سهل است عوض کردن اوراق و آرا در آن مداخله نداشته باشد.
در این مجلس سلیمان میرزا اسکندری نماینده تهران و رهبر حزب سوسیالیست بود. سیدحسن مدرس نائب رییس اول مجلس و رهبر اصلاح‌طلبان و رهبر فراکسیون اکثریت بود. میرزا ابراهیم‌خان حکیمی (حکیم‌الملک)، میرزا حسن‌خان مستوفی (مستوفی‌الممالک)، سید حسن تقی‌زاده، حسن پیرنیا (مشیرالدوله)، سید محمد تدین، سیدمحمدرضا مساوات، حاج مخبرالسلطنه هدایت، همگی از تهران، شاهزاده نصرت الدوله فیروز(از کرمانشاه)، میرزا محمدتقی بهار (ملک‌الشعراء)(از بجنورد)، مرتضی قلی‌خان بیات (سهام‌السلطان)(از اراک)، عبدالحسین‌خان تیمورتاش (سردار معظم)(از قائنات)، حاج میرزا علی‌محمد دولت‌آبادی (از خرم آباد)، شیخ ابراهیم زنجانی (از زنجان)، سید محمدصادق طباطبایی (از شهریار و ساوجبلاغ)، احمد قوام (قوام‌السلطنه)(از مشهد)، میرزا علی‌اکبرخان داور(از ورامین)، علیرضا خان بهاءالملک قراگوزلو(از همدان)، سید ضیاءالدین طباطبایی(از یزد)، و ارباب کیخسرو شاهرخ (نماینده زرتشتیان) از به‌نام‌ترین نمایندگان این دوره بودند.
اقلیت مجلس را حزب سوسیالیت تشکیل می‌داد که ترکیبی از رهبران حزب دموکرات و اعتدالی قدیم بود. این حزب نتیجه‌ی همگرایی رهبران این دو حزب بود که برای رساندن رضاخان به قدرت از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. حزب سوسیالیست گرایش به شوروی داشت که همین موضوع سبب فاصله گرفتن اقشاری همچون بازاریان و روحانیت از آن می‌شد.
از طرفی، اصلاح طلبان که ترکیبی از دموکرات‌ها و باقی مانده اعتدالی‌ها و افراد بی طرف (ملیون، آزادی خواهان، روحانیون، تجار و روشنفکران) بودند به رهبری مدرس اکثریت مجلس را در دست داشتند. چهره‌هایی همچون آشتیانی، بهبهانی، تیمورتاش، فیروز و داور در این حزب حضور داشتند. بنا به نوشته ملک الشعرا، نظر اصلاح‌طلبان روشن ساختن روابط ایران با روسیه شوروی و سایر دول متحابه (دوست) و آوردن مستشار برای وزارت از آمریکا و حفظ بیت المال از دستبرد‌های احتمالی و وضع قانون استخدام ونظام اجباری بود.
ر این مجلس، علاوه بر سوسیالیت‌ها واصلاح طلبان، تعداد زیادی از نمایندگان ایالات با تمهیدات وزیر جنگ ونفوذ امیر لشکر‌ها به مجلس راه یافتند. همین نمایندگان بودند که در ابتدا تشکیلات خود را حزب دموکرات مستقل سپس حزب تجدد نامیدند که این گروه در آغاز دوره پنجم اکثریت را دارا شد.
از مهم‌ترین مصوبات مجلس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصویب قانون اعزام 60 تن دانشجو به خارج از کشور مورخ 18 خرداد ماه 1301 شمسی
- تصویب قانون ثبت اسناد و املاک مورخ 21 فروردین ماه 1302 شمسی
- الغای کنترات مستشاران مالی انگلیس در وزارت دارایی که به موجب قرارداد 1919 میلادی انجام وظیفه می‌کردند
- تصویب تقاضای عضویت ایران به جامعه ملل در تاریخ 9 دی ماه 1300
- عقد عهدنامه مودت بین دولت جدید بلشویکی روسیه وایران مصوب 23 آذرماه 1300 شمسی
که به موجب این قرارداد، بانک استقراضی روس به ایران واگذار شد و تمام امتیازاتی که دولت روسیه تزاری و اتباع آن از ایران گرفته بودند از درجه اعتبار ساقط گردید. دولت شوروی راه شوسه انزلی – تهران، قزوین - تهران وکلیه متعلقات آن و همچنین اسکله و وسایل نقلیه در راه ارومیه و تمام خطوط تلگرافی را به ایران بخشید. دولت شوروی از تمام مطالبات خود صرفنظر کرد و کاپیتولاسیون را لغو نمود. در برابر این امتیازات دولت شوروی این حق را برای خود محفوظ نمود که در صورت دخالت مسلحانه یک کشور ثالث در ایران وتهدید سرحدات، شوروی قشون خود را وارد ایران کند.