ایران، مقصدی برای گردشگران فرهنگی از اقصی‌نقاط جهان است. چرا که دارایی‌های پرشمار ایران به‌واسطه هزاران سال تمدن، مخاطب خاص خود را می‌طلبد و این مخاطب با مطالعه نقشه‌های بین المللی و آگاهی از مناطق ثبت شده در یونسکو به ایران سفر می‌کند. 26 مجموعه در نقاط مختلف کشورمان است که مقصد اول گردشگران خارجی به‌شمار می‌آید. 26 مجموعه‌ای که همگی ثبت جهانی شده و همدان در حال آماده سازی خویش برای ثبت شدن به‌عنوان بیست و هفتمین مجموعه است. عنوان پرونده ثبت جهانی “هگمتانه و مرکز تاریخی همدان” است. مجموعه‌ای که از تپه هگمتانه، خیابان بوعلی، خیابان اکباتان، میدان امام و ابتدای هر 6 خیابان منتهی به میدان را شامل می‌شود که در این بین کاروانسراهای تاریخی گلشن، جلدی و میرزا کاظم نیز حضور دارند. پرونده‌ای که زمزمه‌هایش از سال 1396 شروع شد و نهایتاً در سال 1400 و به اهتمام مدیرکل وقت اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان تشکیل پرونده صورت گرفت؛ سپس در زمستان 1401 به یونسکو ارسال شد. انتظار می‌رود که در نیمه سال 1402 پس از حضور ارزیابان یونسکو، شاهد ثبت نهایی مجموعه باشیم.

مسئله ملی
حسین زندی فعال حوزه گردشگری و سردبیر هفته نامه همدان نامه به تأثیرات مختلف ثبت جهانی هگمتانه می‌پردازد:
توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی از دستاوردهای بالقوه ثبت جهانی هگمتانه است. چرا که به‌واسطه عملکرد غیر قابل دفاع سیاست خارجی در ادوار گذشته، ایران هراسی فراگیری در غرب، آمریکا، آفریقا حتی آسیا به وجود آمده است. باوری باطل که ایران و ایرانیان، خطرناک و جنگجو هستند. حتی در بسیاری از موارد ایران را عرب و یا با عراق یکی می‌دانند. در این وضعیت، یکی از راه‌های برون رفت از شرایط مذکور جذب گردشگر خارجی به نقاط مختلف ایران است. مادامی‌که گردشگر خارجی از حصار اطلاعات کذب رسانه‌های جهت‌دار و مرزها عبور می‌کند و در ارتباط مستقیم با مردم ایران قرار می‌گیرد، واقعیت موجود را درک کرده و به سفیر فرهنگی ایران در کشورش بدل می‌شود. این مهم سبب تکرار سفر گردشگران خارجی به ایران می‌شود. این ارتباط بی واسطه بین ایرانیان و گردشگران خارجی تأثیر پذیرفتن از یکدیگر را به‌دنبال دارد. توجه خاص گردشگران خارجی به محیط زیست و حیوانات می‌تواند رهاورد رایگان سفر آنها برای ارتقا فرهنگ عمومی کشورمان باشد. از طرفی مهربانی و اخلاق مداری ایرانیان نیز برای آنها سوغاتی ارزشمندی است.

ثبت جهانی بدون نگاه شهری!
زندی در پاسخ به نبود زیر ساختهای مناسب جهت ساماندهی و پذیرش گردشگر در همدان چنین پاسخ می‌دهد:
متأسفانه همدان علی رغم دارا بودن آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی درخور، توسعه گردشگری مناسبی ندارد. اما می‌توان از امروز شروع کرد و با الگو گرفتن از تجارب شهرهایی نظیر اصفهان و یزد مسیر توسعه همدان را هموار ساخت. از طرفی گردشگر خارجی با مطالعه و آگاهی مقصد خویش را انتخاب می‌کند و نقشه بین المللی و مکان‌های ثبت جهانی در تعیین مقصد آنها اثر مستقیم دارد و 26 عنوان جهانی شده ایران، اولویت آنها در سفر به کشورمان است. گردشگر فرهنگی برای دیدن زندگی روزمره مردم، راه رفتن در معابر و خیابان‌ها، خوردن غذای محلی به یک شهر وارد می‌شود. بنابراین پیش‌نیاز حضور آنها زیر ساخت نیست. اما حفظ آثار باستانی و مرمت بناهای قدیمی مؤید حضور گردشگر خارجی است. در این شرایط بهتر است با مطالبه گری مردم و توجه نهادهای ذیربط، بازار و مکان‌های تاریخی مرمت شوند، تسهیلاتی جهت ساخت اقامتگاه بوم‌گردی، مراکز اقامتی و بوتیک هتل‌های استاندارد قائل شوند و حضور و فعالیت دغدغه مندان را تسهیل کنند. 

همدان، غایب مسیر گردشگری غرب
سردبیر همدان نامه مسیر گردشگری غرب کشور را تشریح می‌کند و معتقد است:
گردشگر خارجی بر مبنای آثار ثبت جهانی در سفر به غرب کشور، ابتدا بازدید از طاق بستان کرمانشاه را در برنامه دارد، سپس به زنجان رفته و پس از دیدن  گنبد سلطانیه راهی ارومیه و تخت سلیمان می‌شود. در این میان جای همدان خالی است و با ثبت جهانی هگمتانه این مسیر در همدان نیز دارای توقفگاه خواهد شد. هر چند فرودگاه بی پرواز همدان در این مسیر عامل تسریع کننده نیست اما می‌توان به توسعه مسیر ریلی غرب کشور و ایستگاه راه آهن همدان، توجه ویژه‌ای کرد.

چرا هگمتانه؟
زندی علت اصلی ثبت هگمتانه را چنین مطرح می‌کند:
مهم‌ترین دلیل ثبت جهانی این مجموعه” زندگی” و تداوم آن از 3200 سال پیش تاکنون است. مجموعه‌هایی نظیر پاسارگاد و تخت‌جمشید شاهد زندگی در دوره‌ای خاص بوده‌اند اما همدان از زمان کاسیان و سپس مادها بستر اصلی زندگی مردم این منطقه بوده است. به‌واسطه همین تداوم زندگی است که ما اثری از کاخ اردشیر دوم در هگمتانه را نمی‌بینیم، چرا که هر دوره به‌اجبار یا بنا به اقتضائات حکومت داری بناهای قبلی را تخریب و اقدام به ساخت بنای جدید کرده است و همین تداوم زندگی است که این مجموعه را شایسته جهانی شدن می‌کند.
به‌جز مجموعه هگمتانه، آرامگاه استر، قنات قاسم‌آباد، ارگ باستانی نوشیجان، کاروانسراها و مجموعه دستکندهای موجود در اقصی‌نقاط استان همدان پتانسیل ثبت جهانی را دارند که خوشبختانه در این میان قنات قاسم‌آباد و کاروانسراهای تاج‌آباد و فرسفج دارای پرونده جهت ثبت هستند. 

وظیفه مردم؟
این فعال گردشگری در پاسخ به این سؤال که چه نهاد یا ارگانی مسئول تشکیل پرونده آثار جهانی است چنین پاسخ می‌دهد:
تشکیل پرونده جهت ثبت جهانی هر مجموعه‌ای توسط اداره میراث‌فرهنگی هر شهر است. اما تشکل و سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه میراث‌فرهنگی نیز می‌توانند این فرآیند را پیگیری کنند. نظیر قنات قاسم‌آباد همدان که توسط دهیار وقت تشکیل پرونده و جهت ثبت به اداره متبوع معرفی شد. اما از آنجایی که همواره حاکمیت در جهت تضعیف و حذف انجمن‌های مردم‌نهاد تلاش کرده است، ما شاهد انجمن تخصصی در این حوزه نیستیم. چرا که در هر دوره‌ای از احمدی‌نژاد گرفته تا روحانی، هر گروه و تشکلی رشد پیدا کرد و قصد انجام کارهای مهم داشت، به بهانه‌های مختلف متوقف شد. زیرا وقتی از 9 نفر اعضای یک مجموعه دو نفر را جهت پاره‌ای توضیحات به نهادهای امنیتی احضار کنند، 7 نفر مابقی نیز کنار کشیده و عملاً کاری پیش نمی‌رود. با این حال بهتر است با تکیه‌بر قدرت رسانه‌های مستقل و حضور افراد دغدغه‌مند در هر شهری، چنین فرآیندهایی را تسریع ببخشیم.

وظیفه حکومت؟
زندی وظیفه نهادهای مرتبط با این پرونده را چنین می‌داند:
متأسفانه در مورد موضوع هگمتانه، تا ماه گذشته همراهی و تلاشی از جانب استانداری و نمایندگان مجلس ندیدیم و پس از اعتراض‌های فعالان گردشگری و رسانه‌ها به‌تازگی استاندار به‌عنوان نماینده دولت و بالاترین مقام تصمیم گیرنده در شهر به سایر ادارات راه و شهرسازی، شهرداری، راهنمایی رانندگی، اوقاف، رشاد و سایر نهادهای ذیربط دستور داده و آنها را ملزم به همراهی در اجرای پروژه ساماندهی مجموعه هگمتانه کرده است. هر چند دیر، چرا که اگر این همراهی از قبل صورت می‌گرفت نتایج بهتری را شاهد بودیم. شهرداری هم با نصب چند بنر در سطح شهر به وظیفه‌اش در پیشبرد پرونده ثبت جهانی کمک کرد!

اگر ثبت جهانی نشود؟
این فعال گردشگری در پاسخ به عدم ثبت جهانی هگمتانه چنین عقیده‌ای دارد:
این دوره یک فرصت برای ساماندهی و مرمت محدوده هگمتانه و آشناسازی مردم با این پدیده و آثارش است. البته این آشنا شدن مردم و بازاریان با چنین مفاهیمی نه از طریق کلاس و کنفرانس که با مشارکت دادن آنها در روند توسعه محیط کارشان محقق می‌شود. به‌عنوان مثال از هر حرفه و شغلی در بازار دعوت به عمل بیاوریم و در مراسمی، از پیش‌کسوتان حوزه‌های مذکور قدردانی کنیم؛ ضمن این مراسم راجع به اهمیت ثبت جهانی و جایگاه ویژه‌ای که کسب و کار آنها در این فرآیند به‌دست می‌آورند اشاره بکنیم. بی شک با این ساز و کار همراهی بخش عمده‌ای از بازاریان را از طریق به‌دست خواهیم آورد. هر چند در این میان هستند افرادی که به‌واسطه تخطی از قانون اعم از دیوار خواری، کشیدن تیغه غیر قانونی و تجاوز به حریم پیاده راه مخالف چنین پروژه‌های آینده‌دار و توسعه محوری هستند. 

مسئولیت جهان امروز در برابر میراث دیروز؟
زندی با تأکید بر حفظ آثار گذشته، به نقش کمک کننده پروژه‌های امروزی در پرونده ثبت جهانی هگمتانه چنین نظری را ابراز می‌کند:
پیاده راه کردن خیابان اکباتان و بوعلی در مطرح ساختن این پرونده نقش مفیدی داشته است. حال با زدودن زوائد از دیواره این دو خیابان و سنگ فرش کردن معابر مذکور می‌توان به این فرآیند سرعت بخشید. در واقع می‌توان گفت مسئولیت امروز، نساختن بنای جدید و پیراستن آثار به‌جای مانده‌است.