ایران بدون گفتگو
چهارشنبه 7 تير 1402 - 10:01:05

حادثه دست از گریبان خرداد برنمی دارد و یکی از حوادث مهم خرداد امسال، پایان کار گفتگو بود. فصلنامه ای که از پاییز 72 و پس از سی سال، خرداد 1402 بازنشسته شد و به جای تیترهای نابش، تنها به "شماره آخر" اکتفا کرد. 
مراد ثقفی امانتدار بی نظیری برای گفتگوی پدرش، رضا ثقفی بود و طی سه دهه، با طرح موضوعات مهم و بنیادین نقش پررنگی در تبیین مفاهیم اساسی داشت. سردبیر گفتگو به خوبی نقش یک روشنفکر منتقد را ایفا کرد و با طرح موضوعاتی که هنوز هم برای حاکمیت و جامعه لاینحل باقیمانده، مسئولیت و وظیفه روشنفکری خویش را به انجام رسانید. ثقفی "سازماندهی اجتماعی و برنامه خصوصی سازی، سیر تکوین مفهوم جامعه مدنی و مملکت بی نقشه و بی‌هدف" را تیتر شماره اول گفتگو قرار داد و سه دهه بر همین مدار با نگاهی دقیق حرکت کرد. پربیراه نیست که بگوییم شاکله اصلی گفتگو "ایران" بود؛ چرا که با بررسی 63 شماره از 96 شماره موجود، در می آبیم که 19 شماره آن تیتر "ایران" دارد و شعار "همه ایران برای همه ایرانیان" را اولین بار در اسفند 82 در گفتگو خواندیم. ایرانی از منظرهای مختلف که اهم عناوین آن شامل: حکومت‌مندی، قوانین اساسی، سیاست، احزاب، توسعه، دیوانسالاری، حکومت گردانی، نهادهای مدنی و خصوصی سازی بود. مسائلی که سران کشور هنوز هم در تفهیم و تبیینش عاجزند و با گذشت قریب به پنج دهه از انقلاب 57 بدل به گره کور شده است. 
هر شماره گفتگو مشتمل بر 3 بخش: مقالات ویژه، روزنامه و کتابخانه بود که متناسب با موضوع اصلی آن شماره گردآوری و نوشته می شد. گفتگو در تابستان 75، سیاست خارجی ایران در جهانی سه قطبی را بررسی کرد و رابطه ایران با روسیه، اعراب، آمریکا و اروپا را با نگاهی علمی و تخصصی به بوته نقد کشانید. عیدانه 77 را به "جوانان" اختصاص داد و نگاهش به این قشر هم متفاوت و ستودنی بود: بررسی نقش کانون پرورشی فکری کودکان! ثقفی به خوبی به اهمیت انکار نشدنی این نهاد در تربیت کودکان دهه 60 و پیش از آن واقف بود. در همان سال رابطه ایران و آمریکا را مطرح و بررسی کرد. نکته پراهمیت نگاه ثقفی، بررسی سیر تاریخی هر پدیده ای بود و متأثر از این محور "پروژه مشروطیت"، "ایران و جنگ جهانی اول" و"ایران بین اصلاح و انقلاب"را منتشر کرد. گفتگو متأثر از نگاه چپ انتقادی ثقفی بود اما هرگز تک بعدی نشد و به مسائلی نظیر "اسلام سیاسی"در پاییز 79 پرداخت. کار و بیکاری، کارگر، بیمه، کارفرما، سندیکا و اصناف کلیدواژه های پرتکرار تیترهای گفتگو طی 30 سال بودند.
 نگاه منحصربه‌فرد ثقفی باعث شده بود که در موضوع "تعاون و تعاون گرایی" به مصدق و اولین قانون شرکتهای تعاونی در ایران بپردازد. از ویژگیهای بی تکرار گفتگو توجه به اقلیتهای دینی، قومی و ملیتی بود؛ مثلاً در شماره 83 به تلاشهای حسین علا برای حل مسئله آسوری ها پرداخت و در شماره های مجزا به "ایران و مهاجرت ارامنه" نگاه دقیق و تاریخی داشت. کلیمیان بارفروش دوره قاجار را در شماره 64 مطرح کرد. در یک شماره، مبسوط از سیستان و بلوچستان گفت و در کنارش افغانستان، این نیای مشترک فرهنگی را فراموش نکرد . در دی ماه 86 شماره های را به همسایه شرقی ایران اختصاص داد و موضوع جدید آن برهه که حق تابعیت ایرانی فرزندان ماحصل ازدواج زنان ایرانی با افغان بود، بررسی کرد. دانشگاه و دانشجو را به عنوان موتور محرکه جامعه می دانست و در شماره 76 به "جنبشهای دانشجویی و تبعات آن" و در شماره 79 دقیق و جامع "پیرامون دانشگاه" را نگریست، سپس در شماره 82 به "تعارض منافع" در آموزش پرداخت. از نکات قابل توجه گفتگو، پرداختن به دو مسئله استراتژیک و ملی ایران، یعنی "کردها و آذربایجان" بود. مسائلی که به سبب حساسیتهای قومی و حکومتی کمتر نشریه ای جسارت مطرح کردن و پرداختن به آنها را در اوایل دهه 80 داشت. وی در شماره 43 "قوم و قومیت" را مطرح کرد و پس از آن در 8 شماره به کردستان، تحولات حوزه کرد پس از بهار عربی، کرد و کردستان در عراق، قیام سی تیر کرمانشاه، پارسی کرمانشاهی و کردهای ترکیه با میراث برجای مانده و جمهوری مهاباد پرداخت. هم چنین با سه شماره پیرامون آذربایجان و دموکراتها نگاه ویژه خود را به این سوی نقشه و گذر تاریخی فرقه دموکرات در آن نشان داد. در جای جای مقالات مذکور حفظ تمامیت ارضی ایران به چشم می آید. جغرافیا برای ثقفی، نه به مفهوم حدود مرزها و زمین شناسی که به مثابه یک امر سیاسی بود و نتیجه اش این شد که شماره 91 گفتگو به "جغرافیای سیاستگذاری" اختصاص یافت و از این آبشخور فکری "بار سنگین خاورمیانه"، "خلیج فارس"، "گره فروبسته قفقاز"، "اوراسیا گرایی" و "گفت‌وگوی جنوب با جنوب" را منتشر کرد. "نفت و دموکراسی" را در کنار هم آورد و به درستی رابطه "دموکراسی و آشتی ملی" را بیان کرد. نگاه وطن محورش را در"ایران امروز"، "نگرانیهای ایرانیان"و "در اهمیت کشور بودن"می توان دید. جسارت ثقفی در پرداختن به موضوعات مناقشه برانگیزی چون "بنیادها و دولت ایران" با نگاهی به بنیاد مسکن، مستضعفان و جانبازان ستودنی‌ست و دقت نظرش به این مقوله را می توان با بررسی "کشت و صنعت آستان قدس رضوی" به خوبی متوجه شد. گفتگو طی این 30 سال با نگاه خاص ثقفی، به فرهنگ پرداخت. در "سینما و تاریخ" به سهراب شهید ثالث و اصغر فرهادی پرداخت. با "ترجمه، سیاست و فرهنگ " فرانکلین و انقلاب عظیمش در صنعت نشر و چاپ را به یادمان آورد. "تاریخ و نقل ادبی آن" هم متأثر از همین رویه، به بازتاب کودتای 32 مرداد در ادبیات داستانی و حتی نابهنگامی تاریخی در رمان دایی جان ناپلئون اشاره کرد. ثقفی به عنوان یک جامعه شناس روشنفکر که از لوزان فارغ التحصیل شده بود به خوبی و با دقت نظر در دو شماره متوالی "روشنفکری در ایران" و "چپ در ایران" را بررسی کرد و پس از آن همچون استادی که متناسب با دروس پیش نیاز، واحد جدید ارائه می کند در 9 شماره به مفهوم حزب و ابعاد آن اشاره کرد و در "احزاب دولتی در ایران" و "لیبرالیسم اسلامی" این تفکر را تحکیم بخشید. "زنان" در گفتگو جایگاه دیرینه داشتند و محدود به تز برابری خواهانه فراگیری که این روزها شاهد هستیم نبود و از شماره های نخستین این مجله در تابستان 79 به وجوهی از زندگی و حضور آنها در اجتماع پرداخت که در نشریات تخصصی زنان نیز چنین نگاه تاریخی و دقیقی را کم سراغ داریم و نهایتاً در "مطالعات زنان" حجت را در این زمینه به پایان رساند.
به جرئت می توان گفت، گفتگو طی سی سال چونان دانشگاهی با اساتید درجه یک و بدون تعصب، دروس اساسی کشورداری را بی منت ارائه کرد و به جامعه به عنوان نهادی که بستر بسیاری از تحولات است در "جنبشهای اجتماعی"، "سیاست گذاری اجتماعی" و "سیاستهای اجتماعی" نگاه کرد. 

زهرا کرد 

http://eradehmellat.ir/fa/News/3235/ایران-بدون-گفتگو
بستن   چاپ