چاپ

شاید کمتر قراردادی به‌مانند برجام این‌گونه همه ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی کشور را درگیر خود کرده باشد اکثر قراردادهای قبلی ایران با کشورهای منطقه، اروپا و امریکا در مورد تعیین حدود مرزی بوده است ولی برجام قراردادی است که برای مهار پتانسیل ایران انقلابی طراحی و اجرا شده است.
در پس پرده قرارداد برجام کشورهای بزرگ دنیا توافق کردن ایران را به‌گونه‌ای مهار کنند که تا فروکش کردن فوران انقلاب حداقل تا 20 سال آینده نتواند تأثیر ملموسی در حرکت‌های منطقه‌ای داشته باشد رأی مثبت چین و روسیه به همه قطعنامه‌های تحریم علیه ایران در همین راستا ارزیابی می‌شود.
انقلاب شیعی در خاورمیانه و نگاه ایدئولوژی محور آن باعث طغیان اکثر شیعیان منطقه شد و عملاً ایران کنترل پایتخت‌های چهار کشور خاورمیانه را به‌وسیله ارتش‌های غیررسمی به دست گرفت و در سایر کشورها نیز نیروهای مسلح غیررسمی حضوری مؤثر دارند عراق، سوریه، لبنان و یمن تحت اختیار نیروهای مسلحی هستند که به‌وسیله شیعیان طرف‌دار ایران سامان داده شده‌اند سایر کشورهای منطقه مانند افغانستان و پاکستان نیز نگران لشکریانی هستند که خارج از کشور خود برای منافع ایران می‌جنگند نیروهای طرف‌دار ایران در جنگ‌های سوریه و عراق نشان دادند که تنها نیروی بازدارنده در منطقه در برابر افراط‌گرایی داعش هستند کشور سوریه که می‌توانست قتلگاه و کابوس کشورهای اروپایی، آمریکا، روسیه، اعراب، ترکیه و اسرائیل باشد عملاً به دست نیروهای داوطلب شیعه طرف‌دار ایران امن شد همان‌طور که آمریکا و متحدانش حکومت طالبان را در افغانستان تحمل نکردند بالطبع حکومت افراطی داعش را در کنار مرزهای اسرائیل و دریای مدیترانه تحمل نمی‌کردند و این فرصت تاریخی برای همیشه از دست رفت.
وحشت کشورهای منطقه از نضج گرفتن جنبش‌های شیعی و انسجام و اطاعت آنها از ولایت و همچنین آمادگی رزمی و سلحشوری همه را بر آن داشت که ایران را به‌گونه‌ای مهار کنند که تا سال‌ها نتواند پشتیبانی لازم را از نیروهای شیعی منطقه به عمل آورد.
برجام بهانه‌ای است برای مهار ایران، هم پنج کشور غربی می‌دانستند که ایران سال‌هاست برنامه بمب اتم را کنار گذاشته (حداقل از سال 2003) و هم ایران تمایلی به پیشبرد آن نداشت ایران تا به موشک قاره‌پیما دست پیدا نکند هیچ تهدیدی برای حوزه اروپا و آمریکا نیست و بمب اتم کارایی منطقه‌ای برای ایران ندارد لذا ایران انرژی خود را روی برنامه موشکی گذاشت و فعالیت هسته‌ای مؤثری که بتواند برای منطقه و غرب خطرناک باشد نداشت ولی برای گرفتن امتیاز و داشتن برگ برنده اقدام به ساخت تأسیسات اتمی در عمق زمین کرد تا بتواند هم برای آینده برنامه‌ریزی کند و هم در سر میز مذاکره با قدرت‌های بزرگ دست بالا را داشته باشد.
قبل از پرداختن به موضوع برجام نگاهی می‌اندازیم به مهم‌ترین قراردادهای ایران و کشورهای منطقه که از زمان صفویه منعقد شده است.
1- عهدنامه زهاب 2- عهدنامه سراب 3- عهدنامه آماسیه 4- عهدنامه فینکنشتاین 5- قرارداد گلستان 6- قرارداد ترکمانچای 7- قرارداد گلداسمیت
8- قرارداد 1975 الجزایر
اینها تعدادی از قراردادهای مهم ایران با کشورهای منطقه و اروپایی می‌باشد.
برجام مهم‌ترین قراردادی بود که چندین کشور قدرتمند جهان در آن نقش مؤثر داشتند بعد از جنگ جهانی اول و دوم قراردادی به این وسعت و جامع با کشوری امضا نشده بود این قرارداد عملاً ایران را برای سال‌ها از جنبه‌های مهم نظامی، سیاسی و اقتصادی مهار می‌کند متأسفانه قرارداد به‌گونه‌ای منعقد شده است که طرف‌های مقابل نقش مؤثری در ایفای تعهدات خود ندارند و در مقابل ایران باید کاملاً به مفاد آن وفادار باشد این قرارداد با اینکه در زمینه‌های اتمی بحث می‌کند ولی در عمل توانایی‌های اقتصادی و نظامی را هدف گرفته است اصرار ایران بر تقابل با امریکا و عدم تفاهم با این کشور پای سایر کشورها را به این قرارداد باز کرد اگر قرار بود نقش اصلی در انعقاد قرارداد و تداوم آن با آمریکا باشد لزومی به شراکت با سایر کشورها نبود که آنها نشان داده‌اند متعهد به اجرای قرارداد نیستند به جرات می‌توان گفت مشکل و هدف اصلی غرب را رهبری نظام متوجه شده بودن و هیچ‌گاه به این قرارداد و اهداف آن خوش‌بین نبودند و هدف واقعی برجام را در مهار ایران در منطقه می‌دانستند ولی سیاست‌های منطقه‌ای و فشار اقتصادی چنان عرصه را تنگ کرده بود که سراب برجام را عده‌ای معدود در رأس آن رهبری نظام تشخیص دادند.
شاید بزرگ‌ترین دست آورد برجام تثبیت نظام جمهوری اسلامی به‌عنوان قدرت منطقه‌ای باشد ولی اگر ایران نتواند از مزایای اقتصادی و نظامی برجام دست آوردی داشته باشد به‌مرورزمان از ایفای نقش مؤثر خود باز خواهد ماند و این همان دست آورد برجام برای قدرت‌های بزرگ است حمایت چین و روسیه از برجام بیش از آنکه حمایت از ایران باشد جلوگیری از فروپاشی برجام و تداوم مهار ایران و همچنین استفاده از برگ ایران در بازی با آمریکاست.