ایران باوجود دارا بودن دومین ذخایر گازی جهان، در سال‌های اخیر با نزدیک شدن به فصول سرما با معضل تأمین پایدار گاز مواجه بوده و در بعضی از نقاط کشور، هم‌وطنان چندین روز و ساعت را بدون گاز سپری نموده‌اند. بسیاری از صنایع سنگین و ابر تولیدکننده‌های صنایع فلزی با قطعی گاز روبه‌رو شده و نرخ تولید فولاد کشور با روند نزولی همراه گردید.
اما سؤال اینجاست که ایران باوجود دارا بودن دومین ذخایر گازی جهان، چرا از تأمین پایدار گاز مصرفی خانگی و صنایع عاجز است؟
در پاسخ باید نگاهی به مفهوم بحران بیندازیم: بحران یعنی عدم توانایی در ایجاد تعادل (عدم انطباق) بین منابع و نیازهای موجود.
طبق آمارهای منتشرشده در “پایگاه داده ایران” در شش سال آخر درصد سالانه تولید گاز ایران به استثنا سال 2020 رو به کاهش بوده است. این رقم از 8.5 درصد در سال 2016 به 2.9 درصد در سال 2021 رسیده است. همچنین درصد پایین افزایش تولید گاز در سال 2021 (2.9 درصد) به‌طور فزاینده‌ای نگران‌کننده است؛ زیرا این رقم نیمی از میانگین شش سال قبل (5.8 درصد) است.
شرکت ملی نفت ایران مدعی است در سال 2021 تقاضا برای گاز به 10.7 درصد افزایش‌یافته و در ماه‌های سرد زمستان به 12 درصد رسیده است. این رقم تقریباً دو برابر میانگین افزایش تولید گاز در شش سال گذشته است. واضح است با این افزایش تقاضا، کشور قادر به تأمین نیازهای داخلی و صادراتی نیست.
درحالی‌که کشورهایی چون روسیه، قطر و جمهوری آذربایجان علی‌رغم تأمین نیازهای داخلی، در دهه اخیر از فروش گاز به ثروت هنگفتی رسیده‌اند.
برای مثال میدان گازی مشترک پارس شمالی که میان ایران و قطر به‌صورت اشتراکی مدیریت می‌شود یک فرصت تجاری فوق‌العاده برای قطر ایجاد نموده و با بهره‌برداری از آن در بازار فروش رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. اما ایران همچنان توان بهره‌برداری از این میدان عظیم ذخایر گاز را ندارد.
در واردات گاز نیز کشورهای همسایه مانند ترکمنستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان با ایران همکاری نموده و علی‌رغم وجود دومین ذخایر گازی جهان، ایران ملزم به واردات این منبع انرژی است. طبق آمارهای موجود کشور ترکمنستان مبلغی حدود 45 هزار میلیارد تومان معادل 1.5 میلیارد دلار جهت صادرات گاز به ایران دریافت نموده است.
در انتها پرسش این است که چرا وزارت نفت به‌جای کاهش صادرات، بررسی برنامه‌هایی در راستای افزایش تولید و بهره‌برداری حداکثری از میدان‌های گازی بکر، فرهنگ‌سازی الگوی مصرف و...، بحران کمبود گاز را به‌جای مدیریت مطلوب و اصولی با تصمیم‌گیری‌های مقطعی چون توزیع 17000 بخاری‌برقی به بحرانی دیگر تبدیل کرده و به‌جای ایجاد فرهنگ مصرف انرژی، طرحی چون پرداخت قبوض برق مشترکینی که قطعی گاز داشتند را مطرح می‌نماید.
آیا وظیفه وزارت نفت است طبق مبانی مدیریت بحران در فاز پیشگیری از وقوع بحران، طرح‌های جایگزین سنجیده‌ای تدوین نماید یا هرساله در این فصل بحران مدیریت در تأمین و توزیع گاز را به نمایش بگذارد؟
محمد بنی اسدی