هفته‌های گذشته شاهد دو اعتراض مسالمت‌آمیز اعضا نظام پزشکی در مشهد و شیراز و دو اعتراض ناتمام و به خشونت کشیده شده در اصفهان و تهران بودیم. پزشکان از جمله اقشاری هستند که معمولاً در سرتاسر دنیا خیلی دیر و محافظه‌کارانه دست به اعتراض می‌زنند. اما در اعتراضات اخیر ایران بر خلاف رویه مرسوم در کنار وکلا یکی از گروه‌های صنفی بودند که سریعتر از سایر اقشار با انتشار بیانیه و تجمع واکنش نشان دادند. در این یادداشت تلاش می‌کنیم که به بسترهای این اعتراضات بپردازیم و خواسته‌های اعضا نظام پزشکی را مرور نماییم.
مشابه بسیاری از حرکت‌های اجتماعی عوامل و بسترهای مختلفی برای این نوع از کنش‌های مدنی وجود دارد که در زیر به‌صورت خلاصه به اهم آنها می‌پردازیم:
دغدغه‌های اقتصادی و تبعیض فراگیر: گرچه بخشی از اعضا نظام پزشکی سطح درآمدی مناسبی دارند، اما اکثریت ایشان در سال‌های اخیر با مشکلات و دغدغه‌های مالی روبه‌رو شده‌اند. حتی بخش پردرآمد ایشان نیز در مقابل همتایان خارجی خود از سطح درآمدی نازلی برخوردار هستند. علاوه بر این وجود تبعیض در سطح جامعه و در داخل صنوف متعدد فعالین حوزه سلامت از عواملی است که منجر به ایجاد نارضایتی در بین اعضا نظام پزشکی در قیاس با زمان‌های قبل‌تر شده است.
اعتماد به نفس ناشی از رویارویی با کرونا: در چند دهه اخیر شاغلین به حرفه‌های پزشکی و مرتبط با ان به طور مستمر زیر ضربات غیرمنصفانه حاکمیت و بعضی از گروه‌های شغلی دیگر بوده‌اند. منزلت اجتماعی، سطح درآمد، ارتباطات خارجی و... از عواملی بوده است که باعث شده بود حاکمیت نظر مثبتی به این صنف نداشته باشد و به طرق مختلف در جهت تضعیف آن تلاش کند و خصوصاً مانع شکل‌گیری نهادهای مستقل صنفی مرتبط با آن بشود. اما بحران ناشی از کرونا و حرکت یکپارچه جامعه پزشکی در جهت کمک به مردم در برابر این بیماری، باعث شد که بخشی از اعتبار از دست رفته این اقشار احیا شود و این به نوعی اعتماد به نفس اصناف مرتبط با نظام سلامت را بالا برد. خصوصاً این‌که نهایتاً این باورهای علمی و دانش پزشکی بود که علی رغم بعضی تصمیمات نابخردانه که از بیرون به نظام سلامت کشور تحمیل شد، توانست این بیماری را به‌زانو درآورد و بحران را به پایان رساند.
وضعیت بحرانی نظام سلامت: شاغلین حوزه سلامت زودتر از سایر حوزه‌ها علائم بی‌تدبیری‌ها و بی‌مدیریتی ها را به‌علت بازخورد سریعتر در سیستم سلامت حس می‌کنند. در سیستم آموزش و پرورش مدتها باید زمان بگذرد تا عوارض و تبعات یک تصمیم اشتباه عیان شود. ولی در حوزه سلامت بازخوردها بسیار سریعتر است و در طول چند ماه و به سرعت عوارض ظاهر می‌شوند. گرچه در بسیاری از موارد توان و انگیزه کافی برای مقابله با این بی‌تدبیری‌ها و سو مدیریت‌ها در اعضا نظام سلامت وجود ندارد ولی در ضمیر پنهان ایشان این موضوع نقش می‌بندد و در بزنگاه‌ها خود را نشان می‌دهد.
در چند سال اخیر مجموعه‌ای از مشکلات مدیریتی در حوزه سلامت بروز کرده است که باعث انواع و اقسام بحران‌ها در حوزه سلامت کشور شده است و ناگزیر اعضا جامعه پزشکی را به وقایع روز حساس‌تر کرده است. وضعیت دارو، مهاجرت فراگیر، بحران آموزش، ناکارآمدی پژوهش، طرح‌های بی‌پشتوانه و مقطعی، کاهش شانیت و موارد دیگر از جمله مسائل و مشکلاتی است که پزشکان و سایر شاغلین حوزه سلامت را متوجه ابعاد مختلف بحران و وخامت اوضاع کرده است.
درخواست و مطالبه مردم: شاغلین حوزه سلامت به طور روزمره در تماس با مردم قرار دارند و حرف‌ها، شکایات و سؤالات ایشان را مستقیماً می‌شنوند. مردم در طی روزهای اخیر مداوما ایشان را در معرض سؤالات زیر قرار می‌دهند: آیا مجروحین اعتراضات وقتی به بیمارستان میایند در امان هستند؟ آیا واقعاً از آمبولانس‌ها برای بردن نیروهای انتظامی استفاده شده است؟ آیا واقعاً پزشکی قانونی بی‌طرفانه نظر می‌دهد؟ آیا واقعاً تیر واقعی به مردم شلیک می‌کنند؟ آیا آمار مرگ‌ها واقعی است و این تعداد در خیابان‌ها کشته شده‌اند؟ و هر کدام از این سؤالات چالشی سنگین برای پزشکان و سایر ارائه‌دهنده خدمات ایجاد می‌کند. خیلی وقت‌ها خود پزشکان نیز جواب مشخص و دقیق برای این سؤالات ندارند و این روزها برای ایشان نیز تعارضات اخلاقی بسیاری در حین ارائه خدمت بروز می‌کند و ایشان را ناچار به واکنش می‌کند.
در کنار این موارد می‌شود به موارد دیگری نیز اشاره کرد که برای جلوگیری از اطاله کلام از آنها صرفه نظر می‌کنیم. حال ببینیم اهم خواسته‌ها و مطالبات اعضا نظام پزشکی از حاکمیت در طی این اعتراضات چه بوده است.
تأمین امنیت مجروحان حوادث اخیر: مهم‌ترین خواسته نظام پزشکی این بوده است که با توجه به اصول اخلاق حرفه‌ای و مقررات و قوانین نظام پزشکی، کارکنان نظام سلامت بتوانند فارغ از علل بروز حوادث خدمات پزشکی را به مجروحین ارائه نمایند؛ و مجروحین در محیط‌های درمانی از شرایطی امن و بی‌استرس برخوردار باشند. در حال حاضر موارد متعددی وجود دارد که به‌علت هراس از برخوردهای امنیتی مجروحان از مراجعه به مراکز درمانی خودداری می‌نمایند و این موضوع باید به صراحت عنوان شود که محیط‌های درمانی و بیمارستانی حریم‌های امنی هستند که در آن فرد می‌تواند به‌راحتی و بی‌دغدغه مشکل خودش را مطرح نماید و درمان و پرستاری لازم را دریافت نماید. حضور نیروهای امنیتی در محیط‌های درمانی مخل این فرایند بوده است و اعضا نظام پزشکی علی رغم صراحت قانونی موجود، به دنبال تأکید مجدد و واقعی این موضوع از سوی متولیان امر هستند
عدم استفاده از آمبولانس برای کارهای غیرپزشکی: طی هفته‌های اخیر گزارشاتی منتشر شد دال بر استفاده از آمبولانس‌ها برای امور غیردرمانی و پزشکی نظیر جابجائی نیروهای انتظامی، گرچه این موارد احتمالاً محدود بوده است ولی حتی یک مورد نیز می‌تواند در جامعه حس بی‌اعتمادی و ناامنی را ایجاد کند. لذا یکی از خواسته‌های دیگر نظام‌های پزشکی به این موضوع اختصاص یافته است؛ و درخواست شده که حتی در موارد ضروری نیز از وسایل نقلیه درمانی برای کارهای دیگر استفاده نشود تا اعتماد موجود در جامعه دچار خدشه نگردد.
رفع کمبود دارو و اقلام پزشکی: گرچه مشکل کمبود دارو و اقلام پزشکی از مدتها قبل وجود داشته است ولی در شرایط فعلی و با توجه به پائین آمدن آستانه تحمل جامعه، موجب تنش‌های بسیاری بین داروخانه‌ها و مراکز درمانی با مردم شده است. طبیعی است که یکی از انتظارات جامعه پزشکی این است که تهیه دارو و اقلام پزشکی اولین اولویت دولت باشد و بر هر مسأله دیگری ارجح دانسته شود.
عدم تعرض به جامعه پزشکی: گرچه اعضا جامعه پزشکی تافته جدا بافته‌ای از سایر اقشار اجتماع نیستند ولی این انتظار را دارند که دلایل مختلف و با توجه به نوع خدمتی که ارائه می‌دهند برخورد حاکمیت با اعتراضات و مطالبه خواهی ایشان متفاوت باشد. اعضا جامعه پزشکی معمولاً با زبانی مسالمت جویانه و با شیوه‌های مدنی اعتراضات خود را بیان می‌کنند، تجمعات مشهد و شیراز؛ و صدور بیانیه‌های مسالمت جویانه مختلف نیز نشان‌دهنده همین شیوه مطالبه گری است. متأسفانه اتفاقات رخ‌داده در تجمع تهران اعضا نظام پزشکی و دستگیری و احضار فعالین مدنی حوزه سلامت، فاصله بسیاری با یک برخورد منطقی و قانونمند دارد. لذا یکی از انتظارات مهم جامعه پزشکی اصلاح شیوه‌های برخورد حاکمیت با اعتراضات است. چه به طور کلان و با همه معترضان و چه به طور اخص با معترضین در حوزه سلامت.
شفاف‌سازی و اعتمادسازی در مورد نظریات پزشکی قانونی: جامعه پزشکی با استمرار و در طی سالیان دراز، با همت و پشتکاری زیاد و به همت اعضا برجسته خویش توانسته است اعتماد جامعه را به خود جلب نماید و جزو گروه‌های اصلی مرجع در بین مردم قرار گیرد. جامعه پزشکی برای این اعتماد به‌وجود آمده ارزش زیادی قائل است و انتظار دارد که برای منافع کوتاه مدت و سیاسی این اعتماد، مورد استفاده نابجا قرار نگیرد. مباحثی که در سطح جامعه مطرح می‌شود و نظرات سازمان پزشکی قانونی زیر سؤال برده می‌شود باعث شده است که جامعه پزشکی دچار نگرانی شود. مطمئناً بخشی از این تشکیک به‌وجود آمده به‌علت بی‌تدبیری و سو مدیریت متولیان امر است و جامعه پزشکی مصرا از حاکمیت می‌خواهد که نظرات تخصصی و علمی جامعه پزشکی دستمایه اهداف و اغراض سیاسی و امنیتی نشود. وظیفه سازمان پزشکی قانونی بیان حقیقت آنگونه که واقع شده است می‌باشد و کنترل تبعات و نتایج آن بر عهده این نهاد نیست و باید به شیوه دیگر مورد مدیریت قرار گیرد.
توجه به مطالبات و خواسته‌های جامعه: گروه پزشکی یکی از گروه‌های مرجع در سطح جامعه است و گاهی به‌عنوان نماینده و سخنگوی مردم ظاهر می‌شود. یکی از خواسته‌های گروه پزشکی از حاکمیت این است که؛ حکومت به خواسته مردم توجه کند و در جهت تأمین حداکثری آن تلاش نماید. خواسته‌های مردم یا لااقل بخشی از ایشان در این اعتراضات مطرح شده است و هنوز حکومت پاسخ درخوری به آنها نداده است لذا جامعه پزشکی به‌عنوان یک گروه مرجع ورود کرده است و حاکمیت را متوجه نقش‌ها و وظایف اش نموده است.
درنهایت امیدواریم که خواسته‌ها و مطالبات اعضا سازمان نظام پزشکی که دلسوز و غشمخوار جامعه و توده مردم هستند، آنگونه که شایسته و بایسته است مورد توجه قرار گیرد و بتواند مرهمی بر زخم‌های کهنه شده جامعه ایران باشد.
نوشته: افشین فرهانچی