با توجه به بی‌آبی و تشنگی که چند ماه است بر همدان حاکم شده است، بر چگونگی هدر رفت منابع آبی، کشت سیب‌زمینی، موضوع اصلاح الگوی کشت و نظارت‌های سست آب منطقه‌ای در برخی از حوزه‌های لازم را در کشور و استان مرور کرده‌ایم.
به گزارش خبرنگار اراده ملت-حمید سپهری- چند ماه است که همدان تشنه از آب به سر می‌برد، مسئولان زمانی که بی‌آبی سایه شوم خود را بر این شهر مستولی گرداند به صرافت افتادند که دیگر با این حجم از اعتراض نمی‌توان وقت را به جلسات بی‌حاصل گذراند! نشست‌هایی که طول عمرشان به 17 سال می‌رسید، تصمیم بر آن گرفته بودند که منابع آبی یک دیار دیگر را به مقصد که همدان باشد انتقال دهند.
خوب می‌دانید و کارشناسان امر نیز بر این باور هستند که انتقال آب از مبدأ به مقصد دارای آثار زیان‌بار برای هر دونقطه مقصد و مبدأ است و موجب از میان رفتن توان اکولوژیکی مبدأ و زندگی جاری در آن محیط است. اما خوب این کوتاه‌ترین و ساده‌ترین اقدام ممکن برای مسئولانی است که زمانی دراز را بی‌توجه به داده‌های علمی به‌دست‌آمده در این حوزه روزگار گذرانده‌اند و در جوار آن عده‌ای نیز پروژه‌های چند هزارمیلیاردی را عهده‌دار خواهند شد، طرح‌هایی که با بی‌تدبیری مدیران روزبه‌روز بر شمار آن‌ها افزوده می‌شود و طبیعت را غمگین و حیات را با تهدید مواجه!
فخری که بی‌آبی را نصیب کرد؛ قطب سیب‌زمینی بودن!
آیا تمایل دارید که برای مقاطعی قطب سیب‌زمینی در کشور باشید یا آنکه بی‌آبی و استیصال ناشی از آن را تجربه کنید؟
آیا تمایل دارید سالانه فلان مقدار سیب‌زمینی که حکم آب مجازی را دارد و کمتر کشوری که اقلیمی نیمه‌خشک دارد حاضر به صادرات آن است را صادر کنید؟
چگونه است در اقلیمی که خشک و نیمه‌خشک است مسئولان آن تصمیم بر کشت وسیع سیب‌زمینی و صادرات محصولی که 70 تا 75 درصد آب دارد می‌گیرند؟
کشت دو بار در سال سیب‌زمینی در یک زمین مشخص، هدر رفت بیش‌ازحد منابع آبی است
مشاهده می‌شود که بخشی از کشاورزان در استان همدان کشت زمینی را در سال دو نوبت انجام می‌دهند و سال آینده نیز همان شرایط دردناک را بر زمین و منابع آبی آن تحمیل! (نمونه موردی شهرستان بهار)
جهاد کشاورزی استان عنوان کرد که این سازمان در راستای اصلاح الگوی کشت و نظارت‌هایی که در این زمینه داشته است زمین‌هایی را که اقدام به کشت دوباره سیب‌زمینی می‌کنند شناسایی کرده است و مشخصات را در اختیار آب منطقه‌ای است که وظیفه تأمین منابع آبی برای توزیع را دارد قرار داده است تا اقدامات لازم را انجام دهد؛ به‌عبارت‌دیگر این‌گونه به نظر می‌رسد که جهاد خود نمی‌تواند اقدامی قانونی در راستای جلوگیری از تخلف روی‌داده به عمل آورد و این آب منطقه‌ای است که بایستی با نصب کنتورهای هوشمند بر میزان آب منابع زیرزمینی و مورداستفاده کشاورزان نظارت داشته باشد.
آب منطقه‌ای برای استفاده بیش‌ازحد منابع آبی زیرزمینی توسط کشاورزان چه کرد؟
اینکه به چه میزان جهاد کشاورزی در شناسایی کشاورزان متخلف در کشت محصولات آب بر موفق بوده است و چقدر در این حوزه جدای از فخر به قطب سیب‌زمینی و رتبه برتر کشت در کشور، پیگیر حفظ منابع آبی با اصلاح الگوی کشت و مقولات مرتبط دیگر بوده است موضوع قابل‌تأملی است که نتیجه موجود در تشنگی همدان پاسخی مناسب است.
آب منطقه‌ای استان آیا نظارتی بر روی زمین‌هایی که اقدام به کشت محصولات آب برمی‌کنند و یا دو بار در سال کشت می‌کنند و اصلاح الگوی کشت را رعایت نمی‌کنند از منظر استفاده منابع آبی زیرزمینی کرده است؟ قطعاً مؤثر و به‌اندازه لازم و کافی نبوده است که نتیجه را این‌گونه شاهد هستید! یعنی ترک فعل مسئولان مرتبط بایستی بررسی شود
نقش محیط‌زیست در حفظ منابع آبی و خاکی پررنگ شود
ضمناً فراموش نکنید نقش محیط‌زیست استان‌ها را در حفظ منابع آبی و خاکی که می‌توانند به‌عنوان نهادی ناظر بر عملکرد دیگر دستگاه‌ها ورود پیدا کنند و به ایفای نقش بپردازند یعنی نقشی نظارتی را در این حوزه به عهده‌دارند و در سند آمایش سرزمین نیز آمده است.
برای روشن شدن موضوع قدری هم به نظرات کارشناسان و آمارهای ارائه‌شده بپردازیم:
سیب‌زمینی محصولی است که 70 تا 75 درصد آب دارد
اسدیان رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه سیب‌زمینی محصولی است که 70 تا 75 درصد آب دارد با تأکید بر اینکه در قسمت‌های مختلف اگر سیستم‌های آبیاری رعایت شود، میزان آب مصرفی به کمتر از یک‌سوم تقلیل پیدا می‌کند، بیان کرد: این اقدامات را با استفاده از آزمون‌وخطا نمی‌توان انجام داد بلکه باید با استفاده از نتایج طرح‌های تحقیقاتی اجرا شود و تا نیاز آبی گیاه را کاهش دهیم/ایسنا
تولید سالانه 950 هزار تن سیب‌زمینی در استان/ یک‌پنجم سیب‌زمینی کشور در استان همدان تولید می‌شود
منصور رضوانی جلال رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه سالانه 950 هزار تن سیب‌زمینی در این استان تولید می‌شود، گفت: همدان قطب تولید محصول سیب‌زمینی کشور است.
منصور رضوانی جلال، افزود: امسال 20 هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان به کشت سیب‌زمینی اختصاص داشت و متوسط برداشت محصول 34 تا 40 تن در هر هکتار است.
وی با بیان اینکه یک‌پنجم سیب‌زمینی کشور در استان همدان تولید می‌شود، گفت: شهرستان بهار با پنج هزار و 940 هکتار زمین زیر کشت سیب‌زمینی و تولید 250 هزار تن رتبه نخست تولید سیب‌زمینی استان همدان را دارد./ایرنا آبان 1400
آیا تولید این حجم از سیب‌زمینی در منطقه‌ای که خشک و نیمه‌خشک است و منابع آبی آن در حداقل ممکن قرار دارند جایز است؟ چرا نظارت کافی بر میزان برداشت آب‌های زیرزمینی توسط کشاورزان انجام‌نشده است و هنوز اصلاحی در تنوع کشت و عدم تکرار کشت توسط بخشی از کشاورزان انجام نمی‌شود؟
صادرات 70 هزار تن سیب‌زمینی از ابتدای سال تا آبان ماه
حسین فضلی، مدیر توسعه و بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی همدان از صادرات 70 هزار تن از سیب‌زمینی این استان از ابتدای سال تاکنون خبر داد./آبان 1400 ایرنا
به نظر شما این حجم از صادرات چه میزان آب را از کشور و استان خارج کرده است با توجه به اینکه هر کیلو سیب‌زمینی به 800 لیتر آب نیاز دارد؟ آیا ازنظر ارزآوری مقرون به‌صرف است؟
گزارش بررسی‌شده در این زمینه را می‌خوانیم:
معاون وزیر کشاورزی: میانگین تولید در سطح هر هکتار محصول سیب‌زمینی در کشور در حال حاضر 32 تن است این درحالی‌که است که این رقم باید 2 برابر شود. (معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی، 15 آذر 1400_اطلاعات)
مدیرکل دفتر امور محصولات علوفه‌ای وزارت جهاد کشاورزی: در سال جاری میزان صادرات این محصول 950 هزار تن بوده است. (13 اردیبهشت_1400)
مدیرکل دفتر امور محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهاد کشاورزی: کشور با تولید 5 میلیون و 100 هزار تن سیب‌زمینی در سطح بیش از 160 هکتار رتبه 13 جهان را کسب کرده است. (13 اردیبهشت_1400)
رئیس هیئت‌مدیره انجمن ملی سیب‌زمینی: با این تفاسیر هرسال محصول سیب‌زمینی به امید بازار‌های صادراتی با هزینه بالا تولید می‌شود در پی آن حجم قابل‌توجهی آب مجازی به کشور‌های دیگر صادر می‌شود و این نکته حائز اهمیت است که برخی از کشور‌ها خود توان تولید و امکانات کشت محصولی، چون سیب‌زمینی را در حجم وسیع دارند، اما واردات آن را به‌صرفه‌تر از تولید می‌دانند.
با توجه به اعداد و ارقام بالا و اظهارات مسئولان به نتایج زیر می‌‌رسیم و سؤالاتی مطرح می‌شود که پاسخی برای آنان نیافتیم.
به اندازه برداشت استان یزد و چهارمحال و بختیاری آب صرف سیب زمینی کرده ایم
اول؛ بر اساس اظهارات مسئولان در سال گذشته 950 هزار تن سیب‌زمینی از مرزهای رسمی صادرشده است؛ با توجه به اینکه هر کیلوگرم سیب‌زمینی 189 لیتر آب مصرف می‌کند، با یک عملیات ساده ریاضی متوجه می‌شویم که در سال گذشته ما تقریباً 179 میلیون مترمکعب آب برای محصولی مصرف کردیم که در راستای مصرف داخل کشور نبوده است؛ برای اینکه بهتر بتوانیم لمس کنیم 179 میلیون مترمکعب آب چقدر است کافی است بدانیم کل برداشت استان یزد از زاینده‌رود در سال گذشته تقریباً یک‌سوم این مقدار یعنی حدوداً 60 میلیون مترمکعب بوده؛ کل برداشت چهارمحال و بختیاری در سال گذشته در حوزه شرب، کشاورزی و گردشگری از زاینده‌رود 57 میلیون مترمکعب بوده است!
اگر به‌جای سیب‌زمینی فقط آب مصرف‌شده را صادر می‌کردیم ارزآوری بهتری نداشت؟
دوم؛ ارزآوری این محصول برای کشور چقدر بوده؟ یعنی سیب‌زمینی که تقریباً سال گذشته هر کیلوگرمش را 980 تومان صادر کردیم، چقدر هزینه صرف آن شده بود؟ اگر به‌جای سیب‌زمینی فقط آب مصرف‌شده را صادر می‌کردیم ارزآوری بهتری نداشت؟ به‌بیان‌دیگر اگر به‌جای صادر کردن یک کیلو سیب‌زمینی و دریافت 980 تومان، 189 لیتر آب‌معدنی صادر می‌کردیم، ارزآوری بهتری نداشت؟ یعنی اگر ما سم، کود، نیروی انسانی، هزینه برق مصرفی و ... را محاسبه نکنیم و فقط هزینه آب مصرف‌شده برای یک کیلوگرم سیب‌زمینی را محاسبه کنیم درمی‌یابیم که ما به ازای خروج هر لیتر آب از کشور 52 ریال ارز وارد می‌کنیم!
چرا تولید سیب‌زمینی باید در کشوری خشک به این حجم باشد
سوم؛ چرا باید تولید سیب‌زمینی در ایران که کشوری تقریباً خشک محسوب می‌شود و سرانه مصرف سیب‌زمینی آن کمتر از 45 کیلوگرم است؛ از کشوری که از ایران پرآب‌تر و سرانه مصرفش سه برابر ماست، بیشتر باشد؟ و مسئولان ما افتخار کنند که سیزدهمین کشور در تولید سیب‌زمینی هستیم
با این تفاسیر هرسال محصول سیب‌زمینی به امید بازار‌های صادراتی با هزینه بالا تولید می‌شود در پی آن حجم قابل‌توجهی آب مجازی به کشور‌های دیگر صادر می‌شود و این نکته حائز اهمیت است که برخی از کشور‌ها خود توان تولید و امکانات کشت محصولی، چون سیب‌زمینی را در حجم وسیع دارند، اما واردات آن را به‌صرفه‌تر از تولید می‌دانند./اقتصادنیوز 1398
صرف 800 لیتر آب با راندمان آبیاری 40 درصدی برای تولید یک کیلو سیب‌زمینی!
در کنار هزینه‌های تولید، برآورد‌ها نشان می‌دهد که تولید هر کیلو سیب‌زمینی با راندمان آبیاری 40 درصدی بیش از 800 لیتر آب نیاز دارد که این رقم نیز به هزینه‌های کشت این محصول اضافه می‌شود. این در حالی است که معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی افزایش تولید در سطح را مهم‌ترین راه برای استفاده بهینه از منابع آب‌وخاک می‌داند و معتقد است کشاورزان به میزان 12 هزار مترمکعب آب برای کشت سیب‌زمینی مصرف می‌کنند و در برخی نقاط این رقم به 18 هزار مترمکعب می‌رسد.
عباس کشاورز تأکید می‌کند که میانگین تولید در سطح هر هکتار محصول سیب‌زمینی در کشور در حال حاضر 32 تن است و باید این رقم 2 برابر شود. این مقام مسئول عقیده دارد که باید 20 درصد از ضایعات سیب‌زمینی کاهش پیدا کند چراکه بیش از اینکه پول کشاورز از دست برود آب کشور هدر می‌رود.
بااین‌وجود این محصول به‌صورت مازاد و با کشت سنتی در کشور تولید می‌شود، اما برخی از کارشناسان عقیده دارند که این محصول اگر با بهترین قیمت هم صادر شود به دلیل آنکه صادرات آب مجازی محسوب می‌شود هیچ صرفه اقتصادی برای کشور ندارد.
بهره‌گیری از جامع‌ترین الگوی کشت یعنی تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار
استان همدان با عملکرد 43271 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد سیب‌زمینی آبی کشور را داراست و در رتبه نخست قرارگرفته است. (طبق آمارنامه جهاد کشاورزی) بهره‌گیری از جامع‌ترین الگوی کشت یعنی تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکو فیزیولوژیک و تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط‌زیست است (اسدپور و کوپاهی 1386)
این تعریف بیانگر آن است که در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی و باغی متناسب با ظرفیت‌های منطقه، عوامل تولید و محدودیت‌های اقلیمی صورت پذیرد. این امر مدیران و برنامه‌ریزان را ملزم می‌کند برای بهبود وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی و افزایش کارایی مصرف آب حرکت کنند همچنین باید نسبت به تخصیص زمین‌های کشاورزی یک منطقه به انواع محصولات زراعی و باغی که از سوی جهاد کشاورزی تعیین‌شده اقدام گردد. لذا همسویی با سیاست‌های دولت ارائه ترکیب از پیش تعیین‌شده کشت و آرایش برای مجموعه‌ای از محصولات مطابق با شرایط محیطی و پتانسیل‌های یک منطقه معین الزامی است.
از سوی دیگر میزان کشت محصولات کشاورزی در یک منطقه باید با توجه به منابع موجود قیمت محصولات هزینه‌های تولید، عملکرد محصول، نیاز کشور و سیاست‌ها انجام شود و تصمیم‌گیری در انتخاب محصولات زراعی یا باغی مناطق مختلف بر اساس زیرساخت‌های موجود مسائل اجتماعی اقتصادی و سطح تکنولوژی با حفظ منابع پایه تولید در جهت تأمین نیازهای اساسی کشور باشد. (سازمان جهاد کشاورزی استان همدان 1392)
http://eradehmellat.ir/fa/News/1716/افتخار-صادرات-سیب‌زمینی-در-کشوری-خشک-به-چه-می‌ماند؟