به گزارش نشریه حزب اراده ملت ایران- فائزه صدر- احزاب ایران پس از پیروزی انقلاب مشروطه و هم‌زمان با پا گرفتن مجلس دوم، رسماً کار خود را آغاز کردند؛ اما شکل‌گیری احزاب و نظام حزبی در ایران سیری متفاوت داشت.
زیرا با توجه به‌ سرنوشت مشروطه و مناسبات روز جامعه، احزاب در بستری متولدشده بودند که تعلقی به آن نداشتند. گویی زمین برای رشد این بذر مناسب نبود، ازاین‌رو احزابی که برای حل مشکل به وجود آمده بودند به‌زودی به بخشی از مشکلات مبدل شدند.
با گذشت بیش از صدسال از تولد اولین احزاب در ایران، هنوز تحزب در این سرزمین بر جایگاه شایسته خود ننشسته است و شنیدن نام حزب، شهروندان را تنها به یاد چند روز قبل از هر انتخاباتی می‌اندازد. اراده ملت در گفت‌وگویی با سید جلال ساداتیان، سفیر و نماینده پیشین مجلس به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می‌خوانید:

تعریف شما از حزب و حکمرانی حزبی چیست؟

اینکه حزب در کل چه نوع تشکیلاتی است؟ و اینکه حزب در ایران چه جرگه‌ای است؟ این‌ها دو سؤال متفاوت با دو جواب متفاوت است. به‌طورمعمول احزاب سیاسی گروهی با ایدئولوژی مشخص‌اند که طالب حضور در قدرت هستند. رهبران گروه ایدئولوژی حزب را برای جامعه ترسیم می‌کنند و اعلام می‌کنند که چنانچه در انتخابات به آن‌ها رأی داده شود، شیوه اداره امور چنین و چنان خواهد بود.

تا استقرار نظام حزبی فاصله‌ای طولانی داریم

در نظام سیاسی مردم‌سالار، حزب یعنی انتخابات و اولین و مهم‌ترین کار احزاب سیاسی معرفی نامزدهای مناسب در دوره‌های مختلف انتخاباتی است. ولی کارکرد احزاب به انتخابات محدود نمی‌شود. در نظام حزبی انتخابات تنها بولتن حزب است.

کار ویژه حزب در حوزه اجرایی، تصمیم‌گیری درباره سیاست‌های حکومت و اجرای آن سیاست‌ها و تربیت و معرفی نیروهای سیاسی است. تا جاییکه بدون حضور احزاب، حکومت‌داری به شیوه دموکراتیک قابل‌تصور نیست.

نظام حزبی و احزاب سیاسی با مردم‌سالاری، جانشین خودرأیی‌ها و استبداد می‌شوند و پارلمان‌ها و کابینه‌ها را اداره می‌کنند و تمامی این مراحل با مشارکت مردم و توسط رأی مردم انجام می‌گیرد.

ولی در کشور ما چنین تعریفی از حزب وجود ندارد و احزاب صرفاً به شکل گروه‌های تدارکاتچی انتخاباتی شناخته می‌شوند. دوره به دوره در ایام انتخابات سروکله احزاب و هوادارانشان پیدا می‌شود و در آستانه هر انتخاباتی فعال می‌شوند و پس‌ازآن در لاک دفاعی خود فرو می‌روند یا متفرق می‌شوند و یا کلاً از صحنه سیاسی کشور محو می‌شوند.

حضورشان در انتخابات هم ایفای نقش حزبی نیست بلکه کار تدارکاتی و تبلیغاتی است. حزب یک مجموعه تبلیغاتی یا یک شرکت بزرگ خدماتی نیست با نامزدی قرارداد ببندد و وظیفه معرفی او را به جامعه عهده‌دار شود و سپس از صحنه خارج شود. حزب وسیله نیست، یک ساختار است و افراد باید دیدگاه و توانایی‌های خود را به حزب عرضه کنند و تکالیف خود را دریافت کنند.

نسبت نظام با احزاب چگونه است. آیا حاکمیت جمهوری اسلامی ایران فعالیت احزاب را پذیرفته است؟

نظام سیاسی جمهوری اسلامی، حزب سیاسی را به‌عنوان یک نهاد پذیرفته است. قانون اساسی در فصل سوم و در جاییکه درصدد بیان حقوق ملت است فعالیت احزاب را به‌شرط عدم نقض موازین نظام جمهوری اسلامی، مشروع می‌داند.

به‌هرحال انقلاب ایران علیه دیکتاتوری بود، پس به‌هیچ‌وجه نمی‌توان در جمهوری اسلامی مسئله احزاب و تنوع گروه‌های سیاسی را منکر شد. امام خمینی به دیکتاتوری محمدرضا شاه حمله می‌کرد و تحزب در دیدگاه ایشان امری کاملاً پذیرفته‌شده بود.

ولی امروز حزب در دیدگاه حاکمیت به معنی اجتماعی، در تائید و حمایت نظرات و سیاست‌های نظام است و خلاف نظام حزبی است. درحالی‌که احزاب باید تنوع ایدئولوژی‌های سیاسی را به نمایش بگذارند و در جایگاه نقد دولت قرار بگیرند نه اینکه در موضع تائید سیاست‌ها باشند.

متأسفانه آستانه تحمل حاکمیت نسبت به فعالیت‌های سیاسی پایین است و به رفتارهای سیاسی، فعالیت‌های حزبی و نقد دلسوزانه به دیده دشمنی و مزاحمت نگاه می‌شود.

به این معنی حاکمیت قانونا احزاب را پذیرفته ولی ذات فعالیت حزبی در فرهنگ سیاسی ما موردپذیرش قرار نگرفته است.

موانع فعالیت حزبی در ایران چیست و چرا نظام حزبی در ایران پا نمی‌گیرد؟

در ایران موانع تاریخی مهم بر سر راه شکل‌گیری احزاب و  نظام حزبی تشکل‌ها وجود داشته، حکومت‌های پادشاهی و استبدادی قرن‌ها به گروه‌های سیاسی و افراد منتقد اجازه بروز و ظهور نمی‌داد و مردم هیچ نقشی در سرنوشت سیاسی خود نداشتند. رد پای این وضعیت هنوز هم در جامعه پیداست.

هنوز هم مردم ما نسبت به سرنوشت خود احساس مسئولیت عمیقی نمی‌کنند. هنوز هم در جامعه تفکرات و نگاه‌هایی وجود دارد که احزاب را چندان جدی نمی‌گیرد و حتی وابستگی حزبی برای افراد برچسبی منفی است.

همان‌طور که اشاره کردم در جامعه ما که عقبه آن استبدادی و سلطنتی است نباید انتظار داشته باشیم که طی یک سده، فرهنگ حزبی و حرکت‌های سیاسی پذیرفته شود.

باید این محدودیت‌ها را در نظر بگیریم اگر این محدودیت‌ها به همین سبک ادامه پیدا کند، نباید این تصور را داشته باشید که احزاب تقویت می‌شوند و نظام حزبی در کشور ما نهادینه شود! باوجود پیشرفتی که کشور طی صدسال اخیر داشت و باوجود توسعه سیاسی و اجتماعی، اما به‌شرط اراده؛ از همین امروز تا برون‌رفت از این شرایط و استقرار نظام حزبی، فاصله‌ای طولانی داریم.