چاپ

با مشاهده واکنش‌ها و موضع‌گیری‌های گسترده‌ی صورت‌گرفته‌ی اخیر از سوی فعالین و سمن‌های زیست‌محیطی و سایر چهره‌های اجتماعی و فرهنگی و ... در مواجهه با ساخت مجتمع پتروشیمی میان‌کاله به جهت تبعات زیست‌محیطی که می‌توانست داشته باشد، در بدو امر این سؤال به ذهن متبادر می‌شود که در این قبیل موارد یک حزب سیاسی چه کنشی می‌تواند داشته باشد. از طرفی در سال‌های اخیر که در حزب اختلاف‌نظرهای اساسی در اتخاذ شیوه سیاست‌ورزی وجود داشت دغدغه بر رسیدن و کنکاش در مفهوم «عمل سیاسی حزبی» و تفاوت یا تمایز آن با سایر کنش‌های سیاسی تأمل‌برانگیز می‌نماید و ضرورت آن بیش‌ازپیش احساس می‌شود.
معنی و ویژگی‌های یک حزب سیاسی
ویژگی‌های یک حزب سیاسی: حزب سیاسی سازمانی است که نامزدها را برای شرکت در انتخابات در یک کشور خاص گرد هم می‌آورد. اعضای یک حزب سیاسی تحت همین پرچم برای انتخابات شرکت می‌کنند. اعضای یک حزب سیاسی احتمالاً نظرات سیاسی مشابهی دارند و احزاب ممکن است از اهداف فلسفی یا سیاسی خاصی حمایت کنند. با شکل‌گیری و گسترش سازمان‌های حزبی مدرن در سراسر جهان طی چندین قرن گذشته، عملاً احزاب سیاسی به یکی از ویژگی‌های کلیدی سیاست هر کشور تبدیل‌شده‌اند. کشوری که احزاب سیاسی نداشته باشد بسیار غیرمعمول است.
در برخی کشورها، تنها یک حزب سیاسی وجود دارد، درحالی‌که در برخی دیگر، چندین حزب وجود دارد. احزاب در هر دو نظام استبدادی و دموکراتیک دارای اهمیت هستند، درحالی‌که دموکراسی‌ها اغلب احزاب سیاسی بیشتری نسبت به خودکامگی‌ها دارند.
احزاب سیاسی ممکن است به طرق مختلف تشکیل شوند و به طرق مختلف با رأی‌دهندگان ارتباط برقرار کنند. کمک‌های شهروندان به احزاب سیاسی اغلب توسط قانون محدود می‌شود و احزاب گهگاه به‌گونه‌ای حکومت می‌کنند که به نفع کسانی باشد که برای آن‌ها زمان و هزینه می‌دهند.
اهداف ایدئولوژیک الهام‌بخش بسیاری از احزاب سیاسی است. احزاب لیبرال، محافظه‌کار و سوسیالیست اغلب در انتخابات دموکراتیک باهم رقابت می‌کنند. دیگر ایدئولوژی‌های برجسته احزاب سیاسی بسیار مهم عبارت‌اند از: کمونیسم، پوپولیسم، ملی‌گرایی و اسلام‌گرایی.
بسیاری از احزاب سیاسی ممکن است هیچ وابستگی ایدئولوژیکی نداشته باشند و در عوض بر حمایت، مشتری‌گرایی یا ظهور یک کارآفرین سیاسی (کارآفرین سیاسی فردی نوآور و خلاق در عرصه سیاست‌ها است که با طرح ایده‌های نو، در حوزه سیاست‌گذاری تحول‌آفرین بوده و راه‌های جدیدی را می‌گشاید) متمرکز باشند.
-1 معنی و انواع نظام‌های حزبی
احزاب سیاسی هم در کشورهای دموکراتیک و هم در کشورهای استبدادی رایج هستند و احزاب سیاسی که بیشترین شانس را برای حفظ قدرت در یک کشور دارند اغلب از یک انتخابات به انتخابات دیگر تغییر چندانی نمی‌کنند. درنتیجه، احزاب سیاسی در یک کشور ممکن است به‌عنوان ایجاد جمعی یکی از نهادهای سیاسی اولیه کشور که به‌عنوان سیستم حزبی شناخته می‌شود، تصور شود.
تعداد احزاب و انواع احزاب که بیشترین موفقیت را دارند دو ویژگی اساسی یک نظام حزبی است. این ویژگی‌ها با دیگر جنبه‌های مهم سیاست یک کشور، مانند میزان دموکراتیک بودن آن، محدودیت‌هایی که قوانین آن برای احزاب سیاسی ایجاد می‌کند و روش‌های انتخاباتی که در آن به کار می‌رود، درهم‌آمیخته است.
الف- نظام غیرحزبی: احزاب سیاسی وجود ندارند یا جزء مهمی از نظام سیاسی در یک نظام غیرحزبی نیستند. تنها چند کشور در جهان هستند که احزاب سیاسی ندارند.
ایجاد احزاب به‌صراحت توسط قانون در چندین کشور غیرحزبی ممنوع است. در کشورهای خودکامه، احزاب سیاسی ممکن است برای جلوگیری از انتقال قدرت غیرقانونی شوند. به‌عنوان‌مثال، در عربستان سعودی، ممنوعیت احزاب سیاسی برای دفاع از سلطنت استفاده‌شده است.
ب- سیستم تک‌حزبی: یک حزب سیاسی تمام قدرت را در یک سیستم تک‌حزبی کنترل می‌کند. در این صورت هیچ رقابتی وجود ندارد. نامزدها توسط یک حزب معرفی می‌شوند و رأی‌دهندگان فقط دو گزینه دارند: اصلاً رأی ندهند یا در مقابل نام نامزدهای حزب «آری» یا «نه» بنویسند.
دولت‌های استبدادی و کشورهای کمونیستی مانند چین، کره شمالی و کوبا از این نظام سیاسی استفاده کرده‌اند. این روش در اتحاد جماهیر شوروی قبل از فروپاشی کمونیسم نیز رایج بود.
ج- سیستم دوحزبی: انتقال قدرت بین دو حزب بزرگ و مسلط در یک سیستم دوحزبی. درنتیجه، برای پیروزی در انتخابات، برنده باید بیشترین تعداد رأی را کسب کند. البته در نظر داشته باشید که بیشترین تعداد آرا به معنای اکثریت آرا نیست. درنتیجه، احزاب کوچک‌تر تمایل دارند با احزاب بزرگ‌تر ترکیب شوند یا از انتخابات کنار بکشند. کانادا، ایالات متحده و بریتانیا همگی دارای سیستم پارلمانی هستند که در آن دو حزب اکثریت کرسی‌ها را در اختیاردارند
د- سیستم چندحزبی: سیستم چندحزبی سومین و رایج‌ترین نوع حکومت است. در چنین دستگاهی، سه یا چند حزب می‌توانند کنترل دولت را به‌صورت جداگانه یا به‌عنوان بخشی از یک اتحاد به دست بگیرند.
اگر هیچ‌یک از احزاب اکثریت واضح کرسی‌های مجلس را به دست نیاورد، چندین حزب باهم متحد می‌شوند تا یک دولت ائتلافی ایجاد کنند. سیستم چندحزبی در کشورهایی مانند هند و نیجریه استفاده می‌شود. برخی استدلال می‌کنند که یک سیستم چندحزبی اغلب منجر به بی‌ثباتی سیاسی در یک کشور می‌شود.
-2 ویژگی‌های یک حزب سیاسی
ما می‌توانیم برخی از ویژگی‌های مهمی را که هر حزب سیاسی شامل تعاریف فوق است به شرح زیر استنتاج کنیم:
- توافق بر سر دیدگاه‌ها و ایده‌های اساسی: حزب سیاسی مجموعه‌ای از افراد است که برای داشتن منافع مشترک گرد هم آمده‌اند. انسان‌ها دیدگاه‌های متفاوتی دارند. این به دلیل ترکیبی از تنوع در تجربه شخصی، احساسات، خلق‌وخو، شخصیت و دانش و همچنین عشق به نبرد و انگیزه برای پیروزی است. عقاید و عقاید یک فرد به‌شدت تحت‌تأثیر سنت‌های خانوادگی و جایگاه اجتماعی او قرار دارد.
انسان‌ها ذاتاً اجتماعی هستند، مانند دسته‌های پرندگانی که پرهای یکسانی دارند. اگر می‌خواهند در یک جامعه سیاسی وجود داشته باشند، باید اختلافات خود را کنار بگذارند و در برخی از دیدگاه‌ها به توافق برسند. افراد همفکر زمانی که بر سر برخی از اهداف و ارزش‌های اساسی در امور سیاسی، اقتصادی و غیره به توافق می‌رسند، برای ایجاد یک حزب باهم ترکیب یا گرد هم می‌آیند. هیچ مشارکت سیاسی بدون توافق بر سر اهداف، مقاصد و آرمان‌های اساسی قابل‌تصور نیست.
- سازمان‌دهی و رهبری: اگر افرادی با باورها و ارزش‌های مشابه بخواهند به اهداف و آرزوهای خود برسند، باید خود را در یک نهاد سیاسی سازمان دهند. بدون یک سازمان کارآمد، هیچ نتیجه معناداری در سیاست به دست نمی‌آید.
تشکیلات حزب انسجام، وحدت و قدرت را فراهم می‌کند. این تنها چیزی است که امکان تلاش و موفقیت هماهنگ را فراهم می‌کند. یک حزب سیاسی با این ویژگی از یک توده یا اوباش متمایز می‌شود. حزب سیاسی یک نسخه بزرگ از یک باشگاه ورزشی است.
این ویژگی یک نگرش تیمی تعاونی و سازمان‌یافته است. از سوی دیگر احزاب در نحوه سازمان‌دهی متفاوت هستند. برخی از آن‌ها بسیار خوب سازمان‌دهی شده‌اند، درحالی‌که برخی دیگر نه. بااین‌حال، در دنیای امروز، روند کلی به سمت سازمان‌دهی، انضباط و کنترل دقیق است.
یک حزب سیاسی از این نظر شبیه ارتش است که یک نیروی رزمی است که هدف آن تسخیر و به دست گرفتن قدرت سیاسی است. درنتیجه، سازمان‌دهی و رهبری برای موفقیت سیاسی ضروری است.
- روش‌های قانون اساسی: اعتقاد بر این است که دموکراسی بر اساس احزاب سیاسی ساخته می‌شود. یک حزب سیاسی، هرچند همانند یک سازمان مبارز، مانند ارتش با تفنگ و موشک نمی‌جنگد لکن با تاکتیک‌های قانون اساسی و به‌صورت مسالمت‌آمیز مبارزه می‌کند.
فن تصمیم‌گیری سیاسی سازش است تا تسلیم کامل. احزاب سیاسی از سخنرانی‌های عمومی، گردهمایی‌ها و تظاهرات، اقناع و تبلیغات و روش‌های دیگر برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی برای کسب قدرت استفاده می‌کنند.
آن‌ها از مردم می‌خواهند که یکی از دو حزب را برای قدرت انتخاب کنند. قانون اکثریت تعیین می‌کند که کدام‌یک از آن‌ها دولت را تشکیل دهند. سرنوشت یک حزب سیاسی و ادعای آن برای تشکیل دولت در صندوق رأی تعیین می‌شود. برخی از گروه‌های سیاسی از تاکتیک‌های انقلابی یا خشونت‌آمیز استفاده می‌کنند. بااین‌حال، چنین وضعیتی تنها زمانی پدید می‌آید که مردم از فرصت‌های خودگردانی محروم باشند و سیستم دولتی امکان سوءاستفاده یا فساد از سیستم حزبی خود را فراهم کند.
- ارتقای منافع ملی: رسالت یک حزب سیاسی باید ارتقای منافع ملی باشد تا اهداف فرقه‌ای، جمعی یا طبقاتی.
این تمایز کلیدی بین یک حزب سیاسی و یک جناح، گروه، دسته یا صنف است. درحالی‌که حزب به دنبال منافع مشترک کل کشور است، این سازمان‌ها به دنبال منافع خاص یا اهداف گروه، طبقه یا قشر خاصی از کشور هستند.