چاپ

مقدمه:
یکی از مهم‌ترین ارکان نظام سیاسی کشورهای جهان در حال حاضر روش‌های نظام‌مند کردن شیوه دستیابی به قدرت سیاسی، و راهکارهای صحیح چرخش نخبگان است. در بسیاری از کشورهای دنیا روشمند و هدفمند کردن دستیابی به قدرت، اولویت اول و اساسی نظام سیاسی است. شکل‌گیری بسیاری از این نظامات مدیون گروه‌های سیاسی و شبکه‌های فعال در حوزه سیاست داخلی است. در حقیقت این شبکه‌ها که در ادبیات امروز به احزاب سیاسی معروف شده‌اند کانال‌هایی برای تربیت نیرو، برای دستیابی به جایگاه‌های سیاسی و حکومتی و همچنین تقویت تعامل بین نظام سیاسی و عامه مردم هستند. دموکراسی و تحزب خواهی خواه به مفهوم شکل حکومت و نحوه انتخاب کارگزاران سیاسی و خواه به معنی محتوای آن (شامل برابری، آزادی، حقوق بشر و ...) مستلزم وجود مشارکت سیاسی شهروندان و رقابت سیاسی میان آنان است. احزاب و تشکل‌های سیاسی و اجتماعی هم مجرای مشارکت سیاسی و هم محل وقوع پدیده‌های رقابت سیاسی است.
احزاب سیاسی که از قرن 19 میلادی و در پی به وجود آمدن نظام‌های انتخاباتی تشکیل شدند در نظام‌های دموکراسی کارکردهای مهمی دارند به‌گونه‌ای که آن‌ها را چرخ‌دنده‌های دموکراسی دانسته‌اند، لذا احزاب علاوه بر معرفی نامزدهای انتخاباتی به مردم و تبلیغات انتخاباتی به تألیف و دسته‌بندی نیازهای مردم می‌پردازند و رابطه حاکمان و مردم را تلطیف می‌کنند. آن‌ها به مردم آموزش سیاسی می‌دهند و از تجاوز حکومت‌ها به حقوق مردم جلوگیری می‌کنند. البته شکل و جایگاه احزاب در جهان بعد از قرن بیستم گسترش یافت و کشورهای مختلف رفته‌رفته نقش احزاب و کارکرد آن را در جوامع خود قبول کردند. حزب در سیاست سازمانی سیاسی است که به دنبال تأثیرگذاری در حکومت است. هر حزب بنا بر ایدئولوژی و جهان‌بینی‌ای که دارد سیاست‌های خاص خود را مطرح می‌کند.
احزاب سیاسی ارتباط تنگاتنگی با کلیه وجوه سیاست و علی‌الخصوص انتخابات دارند. احزاب سیاسی با سازمان دادن به اندیشه‌ها و گرایش‌های موجود در جامعه درعین‌حالی که عامل تقسیم کردن و متشکل ساختن مردم به شاخه‌ها و بخش‌های گوناگون‌اند، عامل نزدیک کردن و تلفیق نمودن خرده گرایش‌های فردی و اجتماعی در قالب دکترین‌ها، ایدئولوژی‌ها، نظام‌های اندیشه‌ای کم‌وبیش منسجم هستند. به این معنی که به مبارزه‌های انتخاباتی ابعاد عمیق‌تری می‌بخشند و مفهوم موضوعات مورد مبارزه را از شکل فردی و گاه سطحی خارج کرده و به آن رنگ و بوی فلسفی، اجتماعی و فرهنگی می‌دهند و به‌صورت مسائل سازمان‌یافته‌تر به بازار سیاست عرضه می‌کنند
مروری بر پیشینه حزب اسلامی کار
حزب اسلامی کار یکی از احزاب اصلاح‌طلب در ایران است که بعد از انتخابات هفتمین دوره ریاست‌جمهوری 1376 از بطن خانه کارگر به دبیرکلی ابوالقاسم سرحدی زاده، با کارکرد بیشتر سیاسی و کمتر صنفی به وجود آمد و یک سال بعد فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. بعد از انتخاب شدن آقای خاتمی به ریاست‌جمهوری و در راستای تحقق شعارهای رئیس‌جمهور مبنی بر توسعه سیاسی، عده‌ای از اعضای شورای مرکزی تشکیلات خانه کارگر تصمیم به ایجاد حزب جدیدی به نام حزب اسلامی کار گرفتند. خانه کارگر تشکیلاتی بیشتر صنفی بود که به‌عنوان مدافع حقوق کارگران در سال 1370 مجوز فعالیت گرفته بود. بدین ترتیب با ایجاد حزب اسلامی کار، فعالیت سیاسی و فعالیت صنفی کارگری در خانه کارگر تفکیک شدند. این مسئله این امکان را به خانه کارگر و حزب اسلامی کار داد تا بتوانند در مواقع خاص مواضع متفاوتی بگیرند. به طور مثال، در انتخابات مجلس نهم که اصلاح‌طلبان لیست انتخاباتی ارائه ندادند، خانه کارگر وارد انتخابات شد و رسماً کاندیدا معرفی کرد. اولین دبیرکل این حزب ابوالقاسم سرحدی زاده (1377 تا 1380) بوده و پس از آن حسین کمالی دبیرکل این حزب شد.
هدف حزب اسلامی کار برقراری عدالت اجتماعی و توسعه مشارکت سیاسی و اجتماعی است که با اتکا به اعضاء و هواداران حزب از طریق تعمیم سازمان‌دهی میان اقشار و گروه‌های مختلف اجتماعی همچون زنان، جوانان و کارگران، کارمندان، کشاورزان، فرهنگیان، دانشگاهیان، متخصصان، دانش‌آموزان، روحانیان، مدیران، اصناف و غیره تحقق می‌یابد. در این راستا حزب اسلامی کار می‌کوشد در جهت تأمین نیازهای اساسی مردم و با التزام به حق سرنوشت‌سازی آن‌ها، ضمن پاسداری از آرمان‌های بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و شهدای گران‌قدر و پیروی از رهبری معظم انقلاب، حامی تحکیم پایه‌های عقیدتی و بنیادین جمهوری اسلامی از راه‌های مختلف باشد.
از برنامه‌های در حال حاضر حزب اسلامی کار این است که نظرات حزبی را بیان نماید تا بتواند جامعه را قانع نماید. در واقع نظرات پسندیده و مناسبی ارائه دهد که متضمن زندگی بهتر و آینده مطلوب‌تر باشد و از ویژگی‌های خاص حزب اسلامی کار این است که نظرات حزبی خود را بر اساس خواست مردم تنظیم نماید که البته این خواسته‌ها دوطرفه هست. در حقیقت کار و تلاش را محور اصلی کار حزب قرار داده است. حزب اسلامی کار سعی کرده است که آرام و متعادل حرکت نماید و از خشونت پرهیز کند. این مجموعه در برنامه‌ریزی‌های اداره امور کشور نقش اساسی داشته است از جمله پیشنهاد اصلاح ساختار اقتصادی را ارائه کرده است.
مروری بر پیشینه حزب اراده ملت ایران (حاما)
حزب اراده ملت ایران در سال 1369 توسط جمعی از دانشجویان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تأسیس شد و در سال 1379 مجوز تأسیس از وزارت کشور را دریافت نمود. دبیرکل آن از ابتدای تأسیس احمد حکیمی‌پور بوده است.
فلسفه اصلی شکل‌گیری حزب اراده ملت ایران غلبه بر مشکل فرهنگی و تاریخی نبود فرهنگ کار جمعی ازیک‌طرف و کمک به مثبت نمودن تراز تاریخی ملت ایران در توازن بین هزینه‌ها و فایده‌هاست. به‌زعم حاما این مهم با تشکیل یک حزب از پایین و تمرین کار جمعی مداوم در درون حزب و توسعه آن در جامعه با تکیه بر مشی صبر و استمرار تحقق‌پذیر خواهد بود. حزب اراده ملت ایران معتقد است مشکل اصلی حوزه سیاست و جامعه مدنی بیش از گفتار خوب در رفتار خوب نهفته است. باید مناسبات فی‌مابین کنشگران و نخبگان سیاسی در عمل اصلاح شود وگرنه در نظر، حرف‌های خوب به حد کافی زده شده است. حزب اراده ملت مشی خود را سوسیال‌دموکراسی اعلام کرده و در اولویت‌بندی خواسته‌های تاریخی ملت ایران به ترتیب عدالت، آزادی، استقلال، امنیت و قانون‌مداری را دنبال می‌نماید. حاما با اعتقاد کامل به استقلال و آزادی به‌عنوان دو شعار اصلی و محوری مردم در یکصدسال گذشته، به‌ویژه در دو انقلاب بزرگ ملت ایران (جنبش مشروطه و بهمن 57) فعالیت سازمان‌یافته خود را آغاز کرده و بر این باور تأکید دارد که پیشرفت و توسعه همه‌جانبه کشور جز در سایه همدلی و همفکری همه آحاد ملت ایران بدون در نظر گرفتن وابستگی‌های صنفی، گروهی، اعتقادی و غیره میسر نخواهد شد. شکل‌گیری حزب اراده ملت از دانشگاه‌ها و پایین‌دست بوده و قدرت و منصب در آن دخالتی نداشته است و با جامعه به‌صورت طبیعی پیوند خورده است.
از برنامه‌های در حال حاضر حزب اراده ملت این است که به دنبال تأمین منافع اقشار مزدبگیر باشد. این حزب توجه بیشتری به زنان دارد و همچنین دارای کارگروه‌های فعال در زمینه‌های مختلف نظیر آسیب‌شناسی اجتماعی، محیط‌زیست، اشتغال و مدیریت شهری است. حزب اراده ملت نگاهی برابر به اقوام ایرانی دارد.
نحوه تعامل حزب اسلامی کار با جامعه
این حزب از روش‌ها و شیوه‌های مختلف اندیشه خود را به جامعه منتقل می‌نماید و در دو وجه نظری و عملی این تعامل صورت می‌گیرد. وجه نظری شامل بیان اندیشه از طریق واقعیت‌های موجود از طریق همفکری و وجه عملی آن عبارت است از: هنگامی‌که حزب بتواند از مردم رأی بگیرد و مجلس و دولت را تشکیل بدهد و در اصل مدیریت اجرایی در رابطه با کشور را عهده‌دار می‌شود.
نحوه تعامل حزب اسلامی کار با دولت
طبیعتاً دولت آقای روحانی با کمک اصلاح‌طلبان روی کارآمد و حزب اسلامی کار به‌عنوان یک حزب اصلاح‌طلب در این امر نقش زیادی داشت و کمک‌های زیادی کرده است، لازم به ذکر است که عملکرد حزب اسلامی کار با دولت در بعضی از موضوعات ممکن است تفاوت داشته باشد یعنی حزب با بعضی از سیاست‌های دولت همسو باشد. همچنین دولت در زمان انتخابات یک برنامه داده و حزب اسلامی کار بر اساس آن برنامه‌ها با دولت همراه می‌شود و اگر از آن برنامه‌ها تخطی صورت پذیرد، مورد انتقاد حزب اسلامی کار واقع خواهد شد.
نحوه تعامل حزب اراده ملت با جامعه
در تعامل حزب اراده ملت ایران با جامعه می‌توان به نظارت بر نهادهای حاکمیتی و پاسخگو نمودن آن‌ها در خصوص وضعیت قدرت و ثروت در جامعه، پیگیری حقوق شهروندی و رفع هرگونه تبعیض ساختاری و فرایندی، توان‌افزایی عمومی و اختصاصی مردم و جامعه اشاره کرد. از نظر برنامه و اقدامات عملی همراهی با اقشار مزدبگیر، کشاورزان و صاحبان مشاغل کوچک در پیگیری مطالبات صنفی و شغلی و ایجاد شهروند مشارکت‌جو و مسئول و پاسخگو از اهداف این حزب است. همچنین این حزب در پیوند دائمی با متن جامعه هست و اقدامات عملی شامل آموزش و کادرسازی را برای افراد جامعه در اولویت خود قرار داده است.
نحوه تعامل حزب اراده ملت با دولت
بر اساس برنامه‌هایی که در انتخابات دولت اعلام کرده است بر عملکرد آن نظارت می‌نماید و حمایت از دولت در خصوص دغدغه‌ها و خواست‌های مزدبگیران را مورد توجه قرار می‌دهد. به فکر طبقات متوسط و پایین هست و پیگیر مطالبات اقشار کم‌درآمد است، برای مثال در سال 1396 بیانیه منتشر نمود که راهکارهای کوتاه‌مدت در یازده بند برای مشکلات کشور ارائه داد. همچنین دولت در زمان انتخابات برنامه‌هایی را ارائه داده است که اگر خلاف آن ثابت شود، مورد انتقاد حزب اراده ملت قرار می‌گیرد.
رویکرد حزب اراده ملت در مسائل اقتصادی
حزب اراده ملت اقتصاد آزاد و باز را قبول ندارد و دخالت دولت بر منابع اقتصادی بزرگ را قبول دارد و از نوعی اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده حمایت می‌کند و معتقد است که نفت نباید خصوصی شود. حزب اراده ملت به رونق کسب‌وکار اهمیت ویژه می‌دهد، برای تولید که سبب اشتغال می‌گردد اولویت ویژه قائل است. در رابطه با توسعه به رشد مبتنی بر آمایش سرزمین معتقد است و معتقد است مطابق سیاست‌های آمایش سرزمین کشور پهنه‌بندی گردد و مزیت‌های نسبی آن در نظر گرفته شود. مکان‌هایی که محور اقتصادی هست مانند معادن و پتروشیمی می‌بایست در اختیار مردم قرار گیرد و ملی شود. گردشگری می‌بایست یکی از محورهای اصلی برنامه‌ریزی‌های اقتصادی باشد.
رویکرد حزب اراده ملت در مسائل سیاسی
حاما جزء احزاب میانه‌رو است، آزادی‌های سیاسی و مدنی را به رسمیت می‌شناسد. کم‌رنگ نمودن مرزهای قومی و فرهنگی و مذهبی در ایران را لازم می‌داند تا مردم به آرامش برسند، اعتقاد دارد که باید در ایران همه احساس کنند که صاحب‌خانه هستند نه به‌گونه‌ای که عده‌ای میزبان و عده‌ای مهمان هستند.
چالش‌های بین‌المللی از نظر این حزب شامل حقوق بشر، تروریسم، صلح خاورمیانه (اعراب و اسرائیل) و مسئله هسته‌ای است.
این حزب در ادوار مختلف از نامزدهای میانه‌رو و با مشی اصلاح‌طلبانه و با نگاه عمل‌گرایانه دفاع کرده است. در انتخابات سال 1384 از آقای هاشمی رفسنجانی، در انتخابات 1388 از آقای موسوی و در انتخابات 1392 و 1396 از آقای روحانی حمایت نموده است. دبیرکل حزب در دور چهارم شورای شهر تهران با لیست اصلاح‌طلبان به شورا راه پیدا کرد.
رویکرد حزب اراده ملت در مسائل اجتماعی
حاما در مسائل اجتماعی به بررسی شکاف‌های اجتماعی و طبقاتی، نسلی، قومی و مذهبی می‌پردازد و همچنین به مسائلی نظیر سبک زندگی اجتماعی مردم در زندگی روزمره که توأم با تنوع و تفاوت است توجه می‌نماید. به بررسی شکاف نسلی قدیم و جدید می‌پردازد.
رویکرد حزب اسلامی کار در مسائل اقتصادی
این حزب اعتقاد دارد که در رابطه با مسائل اقتصادی روش‌های اقتصادی که در کشور جریان دارد، روش‌های درستی نیست و از این روش‌ها نمی‌توان به نتیجه رسید؛ بنابراین ایجاد اقتصاد رقابتی، اقتصادی که بر مزیت و تخصص استوار باشد در داخل و خارج از کشور لازمه هر نوع بهبود شرایط اقتصادی است.
در رابطه با بحث خصوصی‌سازی و بخش خصوصی به یک رفتار منطقی و اصولی اعتقاد دارند و روش‌هایی که در این بخش به کار گرفته می‌شود مورد پسند و پذیرش نیست. در رابطه با بحث نیروی کار، گمان می‌کنند که سهم دستمزد در قیمت تمام‌شده بسیار پایین است و کارگران از حمایت کافی برخوردار نیستند، البته این عدم حمایت در بخش اقتصاد شامل کارفرما هم است و آن‌ها هم از حمایت‌های منطقی برخوردار نمی‌باشند و یک نوع بازنگری در نوع تعاملات سه‌جانبه دولت - کارفرما - کارگر می‌بایست صورت پذیرد.
در مسائل اقتصادی به تعامل متقابل همه کشورها بدون پیش‌شرط معتقد است و تأکید دارد که اقتصاد باید آزاد باشد به گون‌هایی که منافع مشترک و سیاست‌های برد - برد در آن منظور شود. حزب اسلامی کار از سیستم اقتصادی که در کشور جریان دارد، ناراضی است. در واقع این سیستم، سیستمی نیست که با عموم جامعه به یک‌شکل رسیدگی بکند. در واقع یک نوع بی‌عدالتی در اقتصاد را می‌بینیم که وقتی این بی‌عدالتی صورت می‌پذیرد و منابع به شکل مناسب بین آحاد جامعه توزیع نمی‌گردد و همه بهره‌مندی‌ها یکسان نیست در واقع به یک تبعیض می‌رسیم. این تبعیض موضوع مهمی است که مورد اعتراض حزب اسلامی کار بوده است. این تبعیض به آموزش، بهداشت و درمان و به نوع زندگی اجتماعی اعم از شئون اجتماعی و رفاه اجتماعی را در بر می‌گیرد. در حقیقت عدالت اجتماعی که در جامعه باید جریان پیدا کند وجود ندارد. حزب اسلامی کار برای خروج از اقتصادی که کشور را با مشکل مواجه کرده، اصلاح ساختار اقتصادی و اصلاح کل سیستم و بحث رقابت را مطرح کرده است.
رویکرد حزب اسلامی کار در مسائل سیاسی
حزب اسلامی کار یک حزب اصلاح‌طلب است و طبیعتاً تفکرات اصلاح‌طلبی را تعقیب می‌کند. حزب اسلامی کار از سال‌های ابتدائی در شورای هماهنگی اصلاح‌طلبان عضو بوده و از همین طریق در پیروزی لیست 30 نفره برای مجلس و 21 نفره برای شورای شهر تهران سهیم بوده است. رئیس کمیته سیاسی و کمیته برنامه‌ریزی در شورای‌عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان به عهده دبیرکل این حزب بوده است و بیش از 6 سال نیز ریاست کمیته سیاسی شورای هماهنگی اصلاح‌طلبان را بر عهده داشته است که نشان‌دهنده نقش مهم این حزب در جناح اصلاح‌طلبان است. حزب اسلامی کار بدون گروه‌های سیاسی دیگر هم توانسته است به‌صورت اختصاصی کاندیدایی را به مجلس بفرستد؛ مثلاً آقای محجوب. در مجموع به این نتیجه می‌رسیم که مردم تا حدودی با دیدگاه‌های حزب اسلامی کار آشنا هستند و حزب هم توانسته است در موقعیت‌های مختلف آرای مردم را جلب نماید. ضمناً بیش از همه افرادی که در دوره جدید به‌عنوان رئیس خانه احزاب مسئول بودند حزب اسلامی کار به دبیرکلی حسین کمالی این مسئولیت را برعهده داشته - به مدت هجده ماه - که نشان‌دهنده آن است که سایر احزاب، اعتماد بیشتری به این حزب دارند.
حزب اسلامی کار برای دولت آقای هاشمی رفسنجانی در قالب ائتلاف نهم برنامه‌هایی را ارائه داد. برنامه‌هایی را نیز برای فراکسیون امید ارائه داده است. در خصوص ناتوانی‌هایی که صورت پذیرفت حزب اسلامی کار به نوع انتخاب‌ها و نوع گزینش‌ها اعتراض کرده، به‌گونه‌ای که بخشی از جلسات را که تشکیل می‌شود شرکت نمی‌کند.
حزب اسلامی کار در مسائل بین‌المللی به مسائل خلع سلاح جهانی فکر می‌کند و معتقد است مباحث هسته‌ای منفی است و نباید به سمت‌وسوی آن رفت بنابراین تسلیحات هست‌هایی برای همه باید ممنوع باشد، هر فعالیتی که جنگ‌افزارهای کشتار جمعی، در رابطه با نظامی‌گری و غیره مطرح است باید جمع‌آوری گردد. در خصوص تحریم‌ها حزب اسلامی کار آن را بر علیه ملت ایران و ظالمانه می‌داند و معتقد است که ملت ایران را می‌خواهند تحت فشار قرار دهند تا شرائطی را که طرف مقابل می‌خواهد به کشور تحمیل نماید.
رویکرد حزب اسلامی کار در مسائل اجتماعی
درمورد مسائل همبستگی و انسجام عمومی که در سال‌های آغازین انقلاب بسیار عالی بوده است حزب اسلامی کار اعتقاد دارد که این انسجام امروز کاهش پیدا کرده و افراد جامعه عمدتاً به فکر منافع شخصی بوده تا به فکر منافع جمعی، در حقیقت این اندیشه باید بازسازی گردد که همه یک خانواده هستیم و همه با هم با محبت و دوستی زندگی می‌نماییم.
حزب اسلامی کار، یک حزب کارگری نیست و در واقع مجموع‌هایی از گروه‌های مختلف را در بر می‌گیرد. در حقیقت آن بخشی که روی مسائل صنفی کارگران متمرکز است خانه کارگر است که تشکیلات بسیار گسترده‌ای در سطح کشور دارد.